Alerjik astma ilə qeyri-alerjik astma arasındakı fərqlər

Astma, hava yollarının iltihabi və xroniki bir xəstəliyidir. Bu xəstəlik zamanı bronx adlanan nəfəs yolları daralır, şişir və çoxlu selik ifraz edir. Nəticədə nəfəs alma çətinləşir, öskürək, sinə sıxılması və hırıltı kimi əlamətlər ortaya çıxır.

Amma hər astma eyni səbəblə yaranmır. Bəzi insanlarda astmanın səbəbi allergenlərə qarşı immun sistemin reaksiyasıdır – bu halda xəstəlik alerjik astma adlanır. Digərlərində isə astma infeksiya, soyuq hava, stress və ya kimyəvi maddələr kimi allergik olmayan səbəblərlə inkişaf edir – bu isə qeyri-alerjik (non-allergik) astma adlanır.

Bu iki forma simptom baxımından bənzəsə də, səbəbləri, diaqnostik yanaşması və müalicə üsulları fərqlidir.

1. Alerjik və Qeyri-Alerjik Astmanın Əsas Fərqi

Əsas fərq immun sistemin reaksiyasında gizlənir.

• Alerjik astma — bədənin allergenlərə (toz, polen, heyvan tükü, qida və s.) qarşı həssas reaksiyası nəticəsində yaranır.

• Qeyri-alerjik astma — allergenlə əlaqəsi yoxdur, hava yolları digər xarici və ya daxili amillərə qarşı həssaslıq göstərir.

Sadə dillə desək, alerjik astma immun mənşəlidir, qeyri-alerjik astma isə ətraf mühit və ya daxili faktorlarla bağlıdır.

2. Alerjik Astma Nədir?

Alerjik astma — ən çox rast gəlinən astma növüdür. Bu zaman bədənin immun sistemi, əslində zərərsiz olan maddələri (məsələn, polen, toz gənəsi, heyvan tükü və ya qida zülalı) təhlükə kimi tanıyır.

Bu reaksiyanın nəticəsində immunoglobulin E (IgE) adlı antikorlar ifraz olunur. Bu antikorlar histamin və digər iltihab maddələrinin sərbəst buraxılmasına səbəb olur.

Nəticədə hava yollarında iltihab yaranır, bronxlar daralır və astma simptomları baş verir.

2.1. Ən çox rast gəlinən allergenlər

• Ev tozu gənələri

• Heyvan tükü (pişik, it və s.)

• Polen (çiçək tozu)

• Küf göbələkləri

• Qida allergenləri (fındıq, süd, yumurta və s.)

2.2. Alerjik astmanın xüsusiyyətləri

• Əlamətlər mövsümi və ya allergenlə təmas zamanı yaranır.

• Ailədə allergiya, ekzema və ya rinit tarixi çox zaman mövcuddur.

• Qanda və ya dəri testində IgE səviyyəsi yüksək olur.

• FeNO (nəfəsdə azot oksid) testi çox vaxt yüksək nəticə göstərir.

3. Qeyri-Alerjik Astma Nədir?

Qeyri-alerjik astma — allergik reaksiya olmadan inkişaf edən astma növüdür. Bu zaman immun sistem IgE vasitəsilə deyil, fərqli mexanizmlərlə hava yollarının iltihabına səbəb olur.

3.1. Əsas tetikleyicilər

• Soyuq hava

• Virus və ya bakterial infeksiyalar

• Hormon dəyişiklikləri (xüsusilə qadınlarda)

• Fiziki aktivlik və ya idman

• Stress və emosional gərginlik

• Duman, parfüm, kimyəvi buxarlar

• Hava çirkliliyi və siqaret tüstüsü

3.2. Qeyri-alerjik astmanın xüsusiyyətləri

• Əlamətlər ilboyu davam edə bilər, mövsümə bağlı deyil.

• Allergiya testləri çox vaxt mənfidir.

• FeNO və IgE səviyyələri adətən normal olur.

• Qadınlarda və orta yaşlı şəxslərdə daha çox görülür.

4. Hər İki Astma Tipinin Ortaya Çıxma Mexanizmi

5. Əlamətlər Baxımından Bənzərliklər

Hər iki tipdə də simptomlar oxşardır.

• Nəfəs darlığı

• Hırıltılı nəfəs

• Tez-tez və gecə öskürəyi

• Sinə sıxılması və təzyiq hissi

• Yorğunluq və yuxusuzluq

Lakin fərq ondadır ki, alerjik astmada simptomlar allergenlə təmasdan dərhal sonra yaranır, qeyri-alerjik astmada isə tetikleyici amil fərqli ola bilər (soyuq, infeksiya, emosional gərginlik və s.).

6. Diaqnostika: Alerjik və Qeyri-Alerjik Astmanı Necə Ayırmaq Olar?

Aşağıdakı testlər və müayinələr iki növü bir-birindən ayırmaq üçün istifadə olunur:

6.1. Allergiya testləri

• Dəri prick testi və ya spesifik IgE qan testi allergik astmada pozitiv olur.

• Qeyri-alerjik astmada isə bu testlər mənfidir.

6.2. FeNO testi

FeNO testi nəfəsdə azot oksid səviyyəsini ölçür. Alerjik astmada bu göstərici yüksək olur, qeyri-alerjik astmada isə normal qalır.

6.3. Spirometriya

Hər iki tipdə bronxların daralması müşahidə olunur, lakin alerjik astmada bronx genişləndirici inhalyatorlardan sonra nəticə daha yaxşılaşır.

6.4. Qan göstəriciləri

Alerjik astmada eozinofil səviyyəsi yüksəlir, qeyri-alerjik astmada isə neyrofil səviyyəsi daha yüksək ola bilər.

7. Müalicə Prinsipləri

7.1. Alerjik astma müalicəsi

• Allergenlə təmasdan uzaq qalmaq – ev tozu, polen və heyvan tükü kimi mənbələri azaltmaq.

• İnhalyasiya kortikosteroidləri – iltihabı azaldır və tutmaları önləyir.

• Antiallergik dərmanlar (antihistaminlər) – allergik simptomları yüngülləşdirir.

• İmmunoterapiya (alerji peyvəndi) – allergenə qarşı dözümlülük qazandırır.

7.2. Qeyri-alerjik astma müalicəsi

• Tetikleyici faktorların aradan qaldırılması (soyuq, tüstü, ətir və s.)

• Bronx genişləndirici inhalyatorlar – tutmalar zamanı nəfəsi asanlaşdırır.

• Kortikosteroidlər – bəzi hallarda az təsir etsə də, uzunmüddətli nəzarət üçün vacibdir.

• Antileukotrien dərmanları – iltihabı idarə etməkdə kömək edir.

• Stress idarəetməsi və nəfəs məşqləri – emosional faktorları azaldır.

8. Həyat Tərzi və Nəzarət Məsləhətləri

Alerjik astma üçün:

• Evin tozdan və rütubətdən təmizlənməsi

• Polen mövsümündə açıq havada qalma müddətini azaltmaq

• Hipoallergen yastıq və yorğanlardan istifadə

• Ev heyvanlarını yataq otağına buraxmamaq

Qeyri-alerjik astma üçün:

• Qışda və soyuq havada burun və ağzı qorumaq

• Siqaret tüstüsü və kimyəvi buxarlardan uzaq durmaq

• Dərin nəfəs məşqləri və fiziki aktivlik

• Qidalanmada antioksidantlarla zəngin meyvə və tərəvəzlərə üstünlük vermək

9. Uşaqlarda və Böyüklərdə Fərqli Gedişat

• Uşaqlarda astma daha çox alerjik mənşəlidir və yaş artdıqca azala bilər.

• Böyüklərdə və xüsusilə qadınlarda astma çox vaxt qeyri-alerjik olur və davamlı müalicə tələb edir.

10. Hansı Astma Daha Ağırdır?

Bu suala dəqiq cavab vermək çətindir, çünki hər iki tip fərqli insanlar üçün fərqli dərəcədə çətinlik yarada bilər.
Lakin ümumiyyətlə:

• Qeyri-alerjik astma müalicəyə daha çətin cavab verir.

• Alerjik astma erkən diaqnoz və immunoterapiya ilə daha yaxşı nəzarət oluna bilər.

11. Həkimə Nə Zaman Müraciət Etmək Lazımdır?

Aşağıdakı hallarda mütləq allergoloq və ya pulmonoloqa müraciət edilməlidir:

• Tez-tez təkrarlanan öskürək və nəfəs darlığı

• Gecə yuxuda oyanmağa səbəb olan öskürək

• Fiziki fəaliyyət zamanı nəfəs alma çətinliyi

• Hırıltılı səs və sinə sıxılması hissi

• Mövsümi allergiya ilə yanaşı tənəffüs problemləri

12. Nəticə

Alerjik və qeyri-alerjik astma bir-birinə bənzəsə də, səbəb, mexanizm və müalicə baxımından fərqli xəstəlik formalarıdır.

Alerjik astma – immun sistemin allergenlərə qarşı reaksiyası nəticəsində yaranır və çox vaxt uşaq yaşlarından başlayır.
Qeyri-alerjik astma – allergiya ilə əlaqəli deyil, soyuq, stress və ya infeksiya kimi faktorlarla inkişaf edir.

Hər iki halda da məqsəd eynidir: hava yollarındakı iltihabı azaltmaq, tutmaların qarşısını almaq və həyat keyfiyyətini qorumaq.

Astma diaqnozu və müalicəsi fərdi olmalıdır. Mütəmadi həkim nəzarəti, düzgün inhalyator istifadəsi və tetikleyici faktorların aradan qaldırılması ilə hər iki astma növü nəzarət altında saxlanıla bilər.