Güclü immunitet allergiyadan qoruyurmu?

Allergiya müasir dövrün ən çox yayılmış sağlamlıq problemlərindən biridir. Statistikaya görə, dünya əhalisinin təxminən 30-40%-i müxtəlif allergik reaksiyalardan əziyyət çəkir. Bəziləri yazda tozcuqlara, bəziləri qida məhsullarına, bəziləri isə dərmanlara qarşı həssas olur. Bu zaman çoxlarının ağlına belə bir sual gəlir: “Əgər immunitetim güclüdürsə, niyə allergiya oluram?”

Bu sual göründüyü qədər sadə deyil. Çünki allergiya bəzən zəif immunitetin deyil, həddindən artıq aktiv immun cavabın nəticəsidir. Gəlin bu mövzunu daha dərindən anlayaq.

1. Immun sistem nə edir və necə işləyir?

İmmun sistem bədənimizin müdafiə ordusudur. Onun əsas vəzifəsi:

• Virus, bakteri və göbələk kimi mikroorqanizmləri tanımaq,

• Onları zərərsizləşdirmək,

• Hüceyrə səviyyəsində bədəni sağlam saxlamaqdır.

Sağlam immun sistemi bədən üçün zərərli olanı tanıyır və ona qarşı cavab verir. Amma bəzən bu sistem səhvən zərərsiz maddələri düşmən kimi tanıyır — məsələn, toz, polen, süd, yumurta və s. Bu hal allergiya adlanır.

2. Allergiya immunitetin zəifliyi yoxsa həddən artıq fəaliyyəti?

Çoxları düşünür ki, allergiya zəif immunitetin nəticəsidir. Amma əslində vəziyyət tam əksinədir.
Allergiya — həddindən artıq aktiv və həssas immun sistemin reaksiyasıdır.

Bu zaman immun sistem:

• Tozcuq və ya qida kimi zərərsiz maddəni təhlükə kimi tanıyır.

• İmmun cavab zamanı histamin kimi maddələr ifraz olunur.

• Bu maddələr damar genişlənməsi, qaşınma, öskürək, burun axması və səpki kimi simptomlar yaradır.

Yəni allergiya zamanı immun sistem “artıq işləyir”, zəif deyil.

3. Güclü immunitet allergiyanı tam qarşısını ala bilərmi?

Tam olaraq yox. Güclü immun sistem bədəni infeksiyalardan qoruyur, amma allergiya immun sistemin balanssız fəaliyyətinin nəticəsidir.

Belə izah etmək olar:

• Zəif immunitet → bakteriya və viruslara qarşı müdafiə zəif olur.

• Həddindən artıq aktiv immunitet → allergik reaksiyalar yaranır.

Bu səbəbdən məqsəd immuniteti kor-koranə “gücləndirmək” deyil, balansda saxlamaqdır.

4. İmmun sistemin balansını nə pozur?

Bəzi amillər immun sistemin tarazlığını poza bilər:

• Gərgin və stresli həyat tərzi

• Yuxusuzluq

• Qidalanmada balanssızlıq (şəkər, trans yağlar, emal olunmuş qidalar)

• Antibiotiklərin çox istifadəsi

• Hərəkətsizlik

• Hava çirkliliyi və toksinlər

• Uşaq yaşlarında təmiz mühitdə həddən artıq qorunmaq (bu “higiyena hipotezi” adlanır)

Bu amillər immun sistemin mikroblarla təbii təmasını azaldır və bədəni “həssas” vəziyyətə salır.

5. Uşaqlarda immun sistemin rolu və allergiya riski

Araşdırmalar göstərir ki, uşaqların immun sistemi doğulduğu zaman tam formalaşmır.
İlk illərdə orqanizm mikroblarla təmasda olaraq öz müdafiə sistemini öyrənir.

Amma:

• Uşağı həddən artıq “təmiz saxlamaq”,

• Antibakterial sabunlardan çox istifadə,

• Az təbiətə çıxmaq,

• Antibiotiklərin tez-tez verilməsi

onun immun sistemini təbii mikroorqanizmlərlə “tanış” olmağa qoymur.

Nəticədə immun sistem boşluqda qalıb zərərsiz maddələrə qarşı allergik reaksiya verir.

6. Güclü, amma balanslı immun sistem üçün nə etməli?

a) Sağlam və balanslı qidalanma

Qidalanma immunitetin ən güclü tənzimləyicisidir.

• Meyvə, tərəvəz, tam taxıllar və təbii yağlar immun sistemini dəstəkləyir.

• Omega-3 yağ turşuları (balıq, qoz, çia toxumu) iltihabı azaldır.

• Probiotiklər (qatıq, kefir, turşu məhsulları) bağırsaq mikroflorasını gücləndirir.

• Şəkərli və emal olunmuş qidaları məhdudlaşdırmaq lazımdır.

b) Yuxu və istirahət

Yuxu bədənin təbii bərpa mərhələsidir.

• Yetərli yuxu (7–8 saat) immun hüceyrələrin normal fəaliyyətini təmin edir.

• Yuxusuzluq isə stress hormonlarını artıraraq allergik reaksiyaları gücləndirə bilər.

c) Fiziki aktivlik

Hərəkət qan dövranını artırır, hüceyrələrin oksigenlə təminatını yaxşılaşdırır.

• Həftədə 3–4 dəfə yüngül idman (gəzinti, üzgüçülük, yoga) immun sistemin tarazlığını qoruyur.

d) Stressin idarə olunması

Daimi stress immun sistemini zəiflədib balanssız hala gətirir.

• Nəticədə bədən daha çox histamin ifraz edir və allergik reaksiyalar artır.

• Meditasiya, nəfəs məşqləri və təbiətdə vaxt keçirmək stressi azaldır.

e) Bağırsaq mikroflorasını qorumaq

Bağırsaq orqanizmin “ikinci beyni” adlanır və immun hüceyrələrin 70%-i burada yerləşir.

• Antibiotiklərdən yalnız zəruri hallarda istifadə edin.

• Qatıq, kefir və lifli qidalar qəbul edin.

• Bağırsaq mikroflorasının sağlam qalması immun sistemin düzgün reaksiya verməsinə kömək edir.

f) Günəş və D vitamini

D vitamini immun sistem üçün vacibdir.

• Onun çatışmazlığı allergiya riskini artırır.

• Həftədə bir neçə dəfə günəş işığı altında 15–20 dəqiqə qalmaq kifayətdir.

7. Allergiyadan qorunmaq üçün immuniteti necə tənzimləməli?

Allergiyadan qorunmaq üçün məqsəd immun sistemini “zəiflətmək” və ya “gücləndirmək” deyil, onu balansda saxlamaqdır.

Bunun üçün:

• Düzgün qidalanın və kifayət qədər su için.

• Stressi azaldın, bədəni istirahətə buraxın.

• Ətraf mühitlə təbii təmasdan çəkinməyin (xüsusilə uşaqlarda).

• Dərmanları (xüsusən antibiotikləri) yalnız həkim məsləhəti ilə qəbul edin.

• Dərinizin və selikli qişaların sağlamlığını qoruyun, çünki onlar immun baryerin əsas hissəsidir.

8. Allergiya varsa, immun sistem necə davranır?

Allergik insanda immun sistem IgE anticisimləri adlanan xüsusi müdafiə zülallarını çox istehsal edir.
Bu anticisimlər:

• Polen, qida və ya toz kimi maddələri zərərli kimi tanıyır.

• Histamin və digər maddələri aktivləşdirir.

• Damar genişlənməsi, qaşınma və iltihab yaradır.

Yəni allergik reaksiya immun sistemin həddindən artıq cavabıdır.
Güclü, amma dengəli immun sistem bu reaksiyanı lazımi səviyyədə saxlayır.

9. Güclü immunitet bəzən niyə allergiyanı artırır?

Bəzən insanlar vitaminlər, immun dəstəkləyici əlavələr və bitki qarışıqları ilə immuniteti “gücləndirməyə” çalışır.
Amma bu, bəzən əks effekt yarada bilər.
Əgər immun sistem artıq həssasdırsa, onu daha da stimullaşdırmaq allergik reaksiyaları artırır.

Bu səbəbdən immun sistemə müdaxilə edərkən həkimlə məsləhətləşmək vacibdir.

10. Nəticə

Güclü immunitet xəstəliklərdən qorunmaq üçün vacibdir, amma allergiyadan tam qorunma təmin etmir.
Çünki allergiya immun sistemin “güclü” deyil, “düzgün tənzimlənməyən” formasıdır.

Ən sağlam vəziyyət — immun sistemin balanslı işləməsidir.
Yəni nə çox zəif, nə də həddindən artıq aktiv.

Düzgün qidalanma, yuxu, stressin idarəsi və təbii mühitlə təmas bu balansı qorumağın ən yaxşı yoludur.

Unutmayın:

Güclü deyil, balanslı immunitet sizi allergiyadan qoruyar.