Körpələrdə inək südü zülalına qarşı alerji: nə zaman keçib gedir?

İnək südü zülalına qarşı allergiya (İSZA) körpəlik dövründə ən çox rast gəlinən qida allergiyası növüdür.
Ana və ya süni qidalanan körpələrdə, inək südündəki zülallara (kazein, β-laktoglobulin, α-laktalbumin) qarşı bədənin immun sistemi səhv reaksiya göstərir.

Bu vəziyyət valideynlər üçün narahatedici olsa da, xoş xəbər budur ki, əksər hallarda bu allergiya müvəqqətidir və uşaqlar böyüdükcə keçir.
Bəs nə vaxt və hansı hallarda tamamilə keçib gedir? Gəlin addım-addım baxaq.

1. İnək südü zülalına qarşı allergiya nədir?

İmmun sistem normalda yalnız zərərli maddələrə (virus, bakteriya və s.) qarşı reaksiya göstərməlidir.
Ancaq bəzi körpələrdə immun sistem inək südü zülalını təhlükəli maddə kimi qəbul edir və ona qarşı antitellər (xüsusilə IgE) istehsal edir.

Bu reaksiyanın nəticəsində bədəndə iltihab və allergik simptomlar meydana gəlir.

2. Ən çox hansı körpələrdə rast gəlinir?

İnək südü zülalına allergiya adətən:

• Həyatın ilk 6 ayında,

• Ailə tarixində allergiya (astma, ekzema, qida allergiyası) olan uşaqlarda,

• Bağırsaq baryeri zəif olan və ya erkən dövrdə inək südü ilə tanış olan körpələrdə daha çox görünür.

Ana südü ilə qidalanan körpələrdə də mümkündür, çünki anadan süd vasitəsilə keçən inək südü zülalları reaksiya yarada bilər.

3. İnək südü zülalına allergiyanın əlamətləri

Əlamətlər körpədən körpəyə fərqlənə bilər, amma əsasən 3 sistemdə özünü göstərir:

a) Dəri simptomları

• Qızartı və səpki (ekzema)

• Qaşınma

• Dodaq və göz ətrafında şişkinlik (angioödem)

b) Həzm sistemi simptomları

• Qusma və qarın ağrısı

• Qaz və köp

• İshal və ya qəbizlik

• Nəcisdə selik və bəzən qan izləri

c) Tənəffüs simptomları

• Burun axması

• Asqırma və öskürək

• Nadir hallarda nəfəs darlığı

Simptomlar inək südü tərkibli qidalar qəbulundan bir neçə dəqiqə və ya bir neçə saat sonra yaranır.

4. İSZA-nın növləri: İmmunoloji fərqlər

İnək südü zülalına qarşı allergiya iki əsas formada olur:

IgE tipli allergiyalar daha çox dəri və tənəffüs simptomları ilə, non-IgE tipli formalar isə bağırsaq simptomları ilə müşahidə olunur.

5. Diaqnoz necə qoyulur?

Dəqiq diaqnoz üçün pediatr və allergoloq tərəfindən həm klinik müşahidə, həm də testlər aparılır:

• Dəri prick testi: Dərinin səthinə inək südü ekstraktı qoyularaq reaksiyaya baxılır.

• Qan testi (Spesifik IgE): Süd zülalına qarşı anticisimlər ölçülür.

• Eliminasiya-provokasiya üsulu: Süd və süd məhsulları 2–4 həftəlik pəhrizdən çıxarılır, sonra yenidən az miqdarda verilir. Əlamətlər qayıdarsa, diaqnoz təsdiqlənir.

Bu testlər nəticəsində allergiyanın hansı tipdə və hansı dərəcədə olduğu müəyyən edilir.

6. İnək südü allergiyası nə qədər davam edir?

Əksər hallarda bu allergiya keçici xarakter daşıyır.
Tədqiqatlara əsasən:

• Körpələrin 50–60%-i 1 yaşında,

• 70–80%-i 3 yaşında,

• 90%-i isə 5 yaşında bu allergiyanı tam şəkildə aradan qaldırır.

Lakin bu, hər uşağın immun sisteminə və allergiyanın dərəcəsinə görə dəyişir.

Tez keçən hallar:

• Yüngül simptomlu və IgE səviyyəsi aşağı olan uşaqlar.

• Ana südü ilə qidalanan və tədricən təmasla tolerantlıq qazanan körpələr.

Davam edən hallar:

• Geniş zülal həssaslığı (bir neçə zülala qarşı reaksiya).

• Ailədə ağır allergiya və astma tarixi.

• Qidalanmada erkən dövrdə yüksək miqdarda inək südü verilməsi.

7. Müalicə prinsipləri

İSZA-nın əsas müalicəsi inək südü zülalını pəhrizdən çıxarmaqdır.
Amma bu, uşağın yaşına və qidalanma tərzinə görə fərqlənir.

a) Ana südü ilə qidalanan körpələr

Ana südü ən ideal qida mənbəyidir.
Lakin ana öz pəhrizindən süd, pendir, kərə yağı, yoğurt kimi süd məhsullarını çıxarmalıdır.
Bu pəhriz dövründə ananın kalsium və D vitamini əlavəsi qəbul etməsi vacibdir.

b) Süni qidalanan körpələr

Adi inək südü əsaslı qarışıqlar allergiyanı artırır.
Bu hallarda:

• Tam hidroliz olunmuş (HA) və ya

• Amin turşusu əsaslı xüsusi qarışıqlar (hipoalerjenik formulalar) istifadə olunur.

c) Əlavə qidalanma mərhələsində

Allergen qidalar (yumurta, balıq, qoz) mütləq həkim nəzarətində və mərhələli şəkildə verilməlidir.

8. Allergiyanın keçdiyini necə bilmək olar?

Uşaqda simptomlar tam aradan qalxdıqdan sonra müəyyən yaşda təkrar provokasiya testi aparılır.
Bu test zamanı inək südü həkim nəzarətində tədricən verilir.
Əgər heç bir reaksiya yaranmırsa, bu, allergiyanın keçdiyini göstərir.

Bu proses adətən:

• Yüngül hallarda 12–18 ayda,

• Orta-ağır hallarda 2–3 yaşda,

• Nadir hallarda isə 4–5 yaşda həyata keçirilir.

9. Allergiya keçsə də, ehtiyat tədbirləri

Allergiya keçdikdən sonra belə bədənin tam dözümlülük qazandığına əmin olmaq üçün bəzi tədbirlər davam etdirilməlidir:

• Süd məhsulları az-az və bir-bir pəhrizə daxil edilməlidir.

• Hər yeni məhsuldan sonra 48 saat müşahidə aparılmalıdır.

• Qidalanma zamanı simptomlar (qaşınma, qızartı, ishal) olarsa, mütləq həkimə məlumat verilməlidir.

10. Allergiyanın keçmədiyi nadir hallar

Bəzi uşaqlarda inək südü allergiyası yetkinlik dövrünə qədər davam edə bilər.
Bu hallarda adətən:

• IgE səviyyəsi çox yüksək olur,

• Qida allergiyası ilə yanaşı astma və atopik dermatit də mövcuddur,

• Bağırsaq mikroflorası zəif və immun balans pozulmuş olur.

Bu uşaqlarda allergiya təkcə süd məhsullarına deyil, qoyun, keçi südü və hətta soya zülallarına qarşı da ola bilər.

11. Körpələrdə süd allergiyasını qarışdırmamaq üçün

Valideynlər çox zaman süd zülalı allergiyasını laktaza çatışmazlığı ilə qarışdırır.

12. Körpələrdə immun tolerantlığın formalaşması

Allergiyanın keçməsi, bədənin “immun tolerantlıq” adlanan qabiliyyətindən asılıdır.
Bu prosesdə:

• Bağırsaq mikrobiotası güclənir,

• İmmun sistem süd zülalını “dost” kimi tanımağa başlayır,

• Antiallergik (regulyator T hüceyrələri) fəaliyyət artır.

Bu mexanizm adətən 1–3 yaş arasında tamamlanır, buna görə allergiyanın təbii olaraq keçməsi çox hallarda bu dövrdə baş verir.

13. Valideynlər üçün praktik məsləhətlər

✅ Süd məhsullarını etiketlərdə diqqətlə oxuyun (“casein”, “whey”, “milk solids” və s. ifadələrə fikir verin).
✅ Körpə üçün xüsusi qidalanma planı pediatr və dietoloq tərəfindən hazırlanmalıdır.
✅ Süd allergiyası keçsə də, ilk 2 il həkim nəzarətindən çıxmayın.
✅ Probiyotiklər (bifidobakteriya, laktobasillus) bağırsaq immunitetini gücləndirə bilər.

14. Nəticə

Körpələrdə inək südü zülalına qarşı allergiya narahatedici görünsə də, əksər hallarda müvəqqəti və keçici bir vəziyyətdir.
Doğru diaqnoz, uyğun pəhriz və həkim nəzarəti ilə uşaqların böyük hissəsi 3–5 yaş arasında tamamilə sağlam şəkildə süd məhsullarına dözümlü hala gəlir.

Unutmayın:

Hər uşaq fərqlidir. Allergiyanın keçmə vaxtı körpənin immun sisteminə, genetik xüsusiyyətlərinə və düzgün qidalanmaya bağlıdır.