Dəri bədənimizin xarici mühitlə birbaşa təmasda olan ən böyük qoruyucu orqanıdır. Lakin bu qalxan çox zaman ətraf mühitdəki kimyəvi maddələr, ətirlər, kosmetik tərkiblər və gündəlik istifadə məhsulları ilə təmas səbəbindən zədələnə bilər. Xüsusilə parfumeriya məhsullarında, tualet sularında, dezodorantlarda və kosmetik vasitələrdə istifadə olunan sintetik və ya təbii ətir tərkibləri bəzən dəri üçün ciddi qıcıqlandırıcı və allergik təsir yarada bilər.
Bu məqalədə ətirlərin və müxtəlif kimyəvi maddələrin dəriyə necə təsir etdiyini, hansı maddələrin daha yüksək risk daşıdığını, mümkün dəri reaksiyalarını və qorunma yollarını ətraflı şəkildə izah edəcəyik.
Ətirlər dəriyə necə təsir edir?
Ətir tərkibləri bəzən 20–200 fərqli komponentdən ibarət olur. Bu maddələr dəriyə toxunduqda müxtəlif səviyyələrdə reaksiya yarada bilər.
1. Qıcıqlandırıcı təsir
Bəzi ətir və ətirli kosmetik məhsullar dərinin üst qatını qıcıqlandıraraq:
Qızartı
Yanma
Sancma
Quru hiss
yarada bilər.
Bu tip reaksiya allergiya deyil, daha çox dəri baryerinin zəifləməsi ilə bağlıdır.
2. Allergik reaksiyalar
Ətir tərkibləri allergik kontakt dermatitin ən yayğın səbəblərindən biridir. Xüsusilə bəzi ətir komponentləri yüksək allergiya potensialına malikdir.
Allergik reaksiyanın xüsusiyyətləri:
Qaşınma
Qızarmış ləkələr
Su toplanması
Dəri qabıqlanması
Ekzema tipli yaralar
Allergiya bəzən məhsuldan istifadədən dərhal sonra, bəzən isə təkrarlanan istifadələrdən həftələr sonra yaranır.
3. Fototoksik təsir
Bəzi ətir və kimyəvi maddələr günəşlə birlikdə dəriyə daha çox zərər verə bilər.
Fototoksik reaksiyaya səbəb ola bilən maddələr:
Sitrus tərkibləri (limon, portağal, bergamot)
Nanə yağı
Eterik yağlar
Bitki ekstraktları
Bu maddələr günəş işığı ilə birləşdikdə dəridə qaranlıq ləkələr, qızartı və qabarcıqlar yarada bilər.
4. Dərinin quruması
Ətirli sprey və dezodorantlarda spirt tərkibi çox olur. Spirt dərinin səthindəki təbii yağ baryerini azaldır və:
Quru dəri
Dərinin çatlaması
Kəpəklənmə
kimi problemlərə yol aça bilər.
Kimyəvi maddələrin dəriyə təsiri
Ətraf mühitdə tək ətirlər deyil, bir çox kimyəvi maddələr də dəriyə zərər verə bilər.
Aşağıda ən çox rast gəlinən maddələr və onların təsirləri qeyd olunur.
1. Deterjan və təmizləyici vasitələr
Bu maddələr qıcıqlandırıcı kontakt dermatitin ən çox rast gəlinən səbəblərindəndir.
Təsirləri:
Əlin dərisinin qabıqlanması
Yanma
Qızartı
Quru ekzema
Xüsusilə tez-tez əllərini yuyan və ya təmizliklə məşğul olanlarda daha çox görülür.
2. Saç boyaları və kosmetik kimyəvilər
Saç boyalarında PPD (p-fenilendiamin) kimi maddələr çox güclü allergen kimi tanınır.
Belə məhsullar bu reaksiyalara səbəb ola bilər:
Şişmə
Qaşınma
Göz ətrafında qızartı
Dəri səpgiləri
3. Tualet suları və dezodorantlar
Dezodorantlardakı spirt, konservantlar və sintetik ətirlər xüsusilə qoltuqaltı kimi həssas nahiyələrdə reaksiyaya səbəb ola bilir.
4. Sənaye kimyəvi maddələri
Boya, yapışqanlar, həlledicilər və təmir materialları dərinin baryerini çox asan zəiflədir.
Təsirləri:
Kimyəvi yanıq
Ağrılı iltihab
Quru, çatlamış dəri
Ən çox allergiya yaradan ətir komponentləri
Beynəlxalq Dermatologiya Cəmiyyətlərinin müəyyən etdiyi “potensial allergen ətir komponentləri” bunlardır:
Limonene
Linalool
Eugenol
Geraniol
Cinnamal
Coumarin
Benzyl alcohol
Isoeugenol
Bu maddələrdən biri və ya bir neçəsi məhsulun tərkibində olduqda, həssas insanlarda dəridə allergik dermatit yarana bilər.
Dəri reaksiyaları necə tanınır?
Ətirlərə və kimyəvilərə bağlı dəri reaksiyaları adətən aşağıdakı əlamətlərdən biri və ya bir neçəsi ilə özünü göstərir:
Qızarıqlıq
Qaşınma
Dərinin soyulması
Su qabarcıqları
Qoltuqaltında, boyunda və bilekdə səpgilər
Tünd ləkələr
Həssaslıq və yanma hissi
Əgər bu simptomlar məhsulu istifadə etdikdən qısa müddət sonra yaranırsa, səbəb çox güman ki, həmin məhsuldur.
Dəriyə zərər verən maddələrdən necə qorunmalı?
1. Ətirli məhsullardan uzaq durun
Xüsusilə “fragrance”, “parfum”, “aroma” kimi qeydləri olan məhsullar potensial olaraq qıcıqlandırıcıdır.
2. “Hypoallergenic” və ya “unscented” məhsulları seçin
Bu tip məhsullar minimal allergen tərkibinə sahib olur.
3. Yeni məhsulu əvvəlcə kiçik bir nahiyədə test edin
Məsələn, bilək içi və ya qulaq arxası buna uyğundur.
4. Təmizlik zamanı əlcəkdən istifadə edin
Kimyəvilərlə təmas minimuma enir.
5. Dəri baryerini gücləndirin
Daimi nemləndirici istifadə etmək dərini kimyəvi maddələrdən qoruyur.
6. Günəşə çıxmazdan əvvəl ətir vurmayın
Fototoksik reaksiyaların qarşısını almaq üçün bu çox vacibdir.
7. Kosmetik məhsulları sadə tərkibli seçin
Az komponent = az risk.
Nə vaxt həkimə müraciət etməli?
Aşağıdakı hallarda dermatoloqa müraciət etmək mütləqdir:
Reaksiya tez-tez təkrarlanırsa
Dəridə qabarcıqlar, qopmalar yaranırsa
Ağrı və yanma çox güclüdürsə
Şişkinlik və qızartı 48 saatdan uzun sürürsə
Reaksiya göz ətrafında yaranıbsa
Məhsulun hansı komponentə allergiya yaratdığını müəyyənləşdirmək çətindirsə
Patch-test kimi diaqnostik üsullar allergiyanı yaradan maddəni müəyyən etməyə kömək edir.
Nəticə
Ətirlər və kimyəvi maddələr gündəlik həyatımızın bir hissəsi olsa da, bəzən dərimiz üçün ciddi risklər yarada bilər. Sintetik və təbii ətir komponentləri, təmizləyici vasitələr, kosmetik tərkiblər və sənaye maddələri dərinin qıcıqlanmasına, allergik reaksiyalara və hətta fototoksik təsirlərə səbəb ola bilər. Düzgün məhsul seçimi, dəriyə uyğun qorunma tədbirləri və mütəmadi qulluq sayəsində bu problemlərin qarşısını almaq mümkündür.
