Alergiya və immun sistem xəstəlikləri arasında əlaqə varmı?

Alergiya, immun sistemin əslində zərərsiz olan maddələrə qarşı həddindən artıq və səhv reaksiya verməsi nəticəsində yaranır.
Bu səbəbdən allergiya təkcə dəri və tənəffüs yollarını deyil, immun sistemin öz fəaliyyətini də əks etdirən bir vəziyyətdir.

Bəs allergiya sadəcə “həssaslıq” halıdır, yoxsa daha geniş immunoloji problemlərin bir hissəsidir?
Bu yazıda allergiya ilə immun sistem xəstəlikləri arasındakı əlaqəni, fərqləri və ortaq mexanizmləri elmi əsaslarla izah edəcəyik.

1. İmmun sistem nədir və necə işləyir?

İmmun sistem — bədəni virus, bakteri, göbələk və digər zərərli maddələrdən qoruyan müdafiə mexanizmidir.
Bu sistem çoxsaylı hüceyrə və zülallardan ibarət mürəkkəb bir şəbəkədir.

Əsas funksiyaları:

• Xarici düşmənləri (mikrobları, toksinləri) tanımaq,

• Onlara qarşı antitellər (məsələn, IgE, IgG) istehsal etmək,

• Zərərli hüceyrələri məhv edib bədəni təmizləmək.

Normalda bu sistem dostu düşməndən ayırmağı bacarır.
Amma bəzən bu balans pozularsa, immun sistem ya çox zəifləyir, ya da həddindən artıq aktivləşir — bu da müxtəlif xəstəliklərə gətirib çıxarır.

2. Alergiya immun sistemin hansı növ pozğunluğudur?

Alergiya, immun sistemin hiperaktiv (həddindən artıq) reaksiyasıdır.
Yəni bədən təhlükəli olmayan bir maddəni (toz, polen, qida və s.) təhlükə kimi tanıyır və ona qarşı hücum edir.

Bu zaman bədəndə IgE tipi anticisimlər yaranır.
IgE, mast hüceyrələri və bazofillər adlanan immun hüceyrələrinə bağlanır və onlardan histamin kimi kimyəvi maddələrin ifrazını artırır.
Histamin — qaşınma, burun axması, səpkilər və ödem kimi tipik allergiya simptomlarını yaradır.

Beləliklə, allergiya immun sistemin həddindən artıq işləməsi nəticəsində yaranan bir vəziyyətdir.

3. İmmun sistem xəstəlikləri nədir?

İmmun sistem xəstəlikləri dedikdə, immun hüceyrələrin normal fəaliyyətinin pozulduğu vəziyyətlər nəzərdə tutulur.
Bunlar əsasən iki böyük qrupa bölünür:

a) İmmun çatışmazlıqlar (immunodefisitlər)

İmmun sistemin zəifləməsi ilə xarakterizə olunur.
Bədən mikroblara qarşı müdafiəsiz qalır, tez-tez infeksiyalar baş verir.
Məsələn:

• İbtidai immun çatışmazlıqlar (doğuşdan gələn genetik pozğunluqlar)

• Qazanılmış immun çatışmazlıqlar (HİV, bəzi dərmanlar, xroniki xəstəliklər)

b) Autoimmun xəstəliklər

İmmun sistem səhvən öz bədən hüceyrələrinə qarşı hücum edir.
Məsələn:

• Qurd eşən (lupus eritematozus)

• Qalxanabənzər vəz xəstəlikləri (Hashimoto, Graves)

• Romatoid artrit

• Səpgili bağırsaq xəstəlikləri (Crohn, ülserativ kolit)

4. Alergiya və immun xəstəlikləri arasında ümumi bağ

Hər iki halda immun sistem balansını itirir.
Sadəcə, istiqamət fərqlidir:

Bu üç vəziyyət bir-birindən fərqli görünsə də, bütün hallarda əsas problem immun sistemin tənzimlənməməsidir.

5. Alergiya immun çatışmazlığının əlaməti ola bilərmi?

Bəzən immun çatışmazlığı olan insanlarda da allergiyaya bənzər simptomlar yaranır.
Məsələn, uşaqlarda tez-tez təkrarlanan burun axıntısı, öskürək və dəri səpgiləri valideynlər tərəfindən allergiya kimi qəbul edilə bilər.
Amma bu hallar immun sistem zəifliyinin göstəricisi də ola bilər.

Fərqi müəyyən etmək üçün həkim immunoloji analizlər (immunoqlobulin səviyyələri, limfosit alt qrupları və s.) aparır.
Yəni hər burun axması və ya səpgini allergiya kimi qəbul etmək doğru deyil – bəzən bu, immun çatışmazlığın maskası ola bilər.

6. Allergiya ilə autoimmun xəstəliklər arasında əlaqə varmı?

Bəli, bəzi elmi tədqiqatlar göstərir ki, allergiyası olan şəxslərdə bəzi autoimmun xəstəliklərə meyillilik daha çox ola bilər.

Səbəbi:

• İmmun sistemin tənzimləyici hüceyrələrinin (T-regulyator hüceyrələr) funksiyası pozulur.

• Bu hüceyrələr həm allergik reaksiyaları, həm də autoimmun cavabları balansda saxlayır.

• Onların zəifləməsi həm allergiyanı, həm də autoimmun reaksiyaları asanlaşdırır.

Maraqlı fakt:

Bəzi tədqiqatlarda atopik dermatit və allergik astması olan insanlarda Hashimoto tiroiditi və romatoid artrit riskinin bir qədər yüksək olduğu göstərilib.

Amma bu, birbaşa səbəb-nəticə əlaqəsi demək deyil, sadəcə ortaq immun disbalans göstəricisidir.

7. Allergiyanın immun sistemə uzunmüddətli təsiri

Daimi allergik iltihab bədəndə xroniki immun aktivlik yaradır.
Bu, uzunmüddətli dövrdə:

• Hüceyrələrin daimi stres altında qalmasına,

• Tənəffüs yollarında struktur dəyişikliklərinə (xroniki rinit, astma),

• Dərinin baryer funksiyasının zəifləməsinə,

• Bağırsaq mikroflorasının pozulmasına səbəb ola bilər.

Yəni müalicə olunmayan allergiya tədricən immun sistemin ümumi balansını da poza bilər.

8. İmmunitetin tənzimlənməsi allergiyanın müalicəsində niyə vacibdir?

Alergiyanın əsas müalicəsi immun sistemin təlimi və balanslaşdırılmasıdır.
Bu məqsədlə istifadə edilən immunoterapiya (alerji iynəsi və ya dilaltı damcı) bədəni allergenə qarşı dözümlü hala gətirir.

İmmunoterapiya nəticəsində:

• İgE səviyyəsi azalır,

• İgG4 adlı qoruyucu anticisimlər yaranır,

• İltihab hüceyrələrinin fəaliyyəti normallaşır.

Yəni bu müalicə yalnız simptomları deyil, immun sistemin davranışını dəyişir.

9. Alergiyanın qarşısını almaqda immun sağlamlıq necə qorunur?

Allergiya və immun pozğunluqların qarşısını almağın ən təsirli yolu immun balansı qorumaqdır.
Bunun üçün:

• Balanslı qidalanma: Vitamin D, C, sink və omega-3 yağ turşuları ilə zəngin qidalar immun sistemi tənzimləyir.

• Bağırsaq sağlamlığı: Probiotiklər və lifli qidalar immun hüceyrələrin aktivliyini tənzimləyir.

• Yuxu və stressin idarəsi: Kortizolun çoxluğu immun tarazlığı pozur.

• Allergenlərlə tədricən təmas: Uşaqlıq dövründə təbiət və mikroorqanizmlərlə təmas immun sistemin “öyrənməsini” təmin edir.

10. Alergiya immun zəifliyə çevrilə bilərmi?

Allergiya özü immun zəiflik deyil, əksinə immun hiperaktivlikdir.
Ancaq uzunmüddətli allergik iltihab və dərman istifadəsi (xüsusilə kortikosteroidlər) nəticəsində immun sistem müvəqqəti zəifləyə bilər.

Bu, bəzi insanlarda infeksiyalara qarşı müqavimətin azalmasına səbəb ola bilər.
Bu vəziyyətdə immun balansın bərpası üçün vitamin, probiyotik və immun dəstəkləyici tədbirlər faydalıdır.

11. Allergiya və immun sistem arasında fərqləri necə anlamaq olar?

12. Nəticə

Allergiya və immun sistem xəstəlikləri bir-birindən fərqli görünsə də, eyni sistemin iki fərqli tərəfini əks etdirir.
Allergiyada immun sistem həddindən artıq aktivdir,
immun çatışmazlıqda isə kifayət qədər aktiv deyil.

Hər iki halda əsas məsələ immun sistemin balansının pozulmasıdır.
Bu balansın qorunması üçün sağlam həyat tərzi, düzgün qidalanma və erkən diaqnoz çox önəmlidir.

Unutmayın:

Güclü immunitet təkcə xəstəliklərdən qorumaq üçün deyil, doğru reaksiya verən bir sistemə sahib olmaq üçün vacibdir.