Alerji iynələri (immunoterapiya) necə işləyir və kimlərə uyğundur?

Allergiya — immun sistemin əslində zərərsiz olan maddələrə qarşı həddindən artıq reaksiya verməsidir. Polen, ev tozu, heyvan tükü və bəzi qidalar kimi maddələrə qarşı bədəndə qaşınma, asqırma, tıxanıqlıq, nəfəs darlığı və səpkilər kimi əlamətlər yaranır.

Müalicə məqsədi ilə istifadə olunan dərmanlar simptomları aradan qaldıra bilər, lakin allergiyanın səbəbini aradan qaldırmaz.
Bu nöqtədə alerji iynələri, yəni immunoterapiya ən təsirli və uzunmüddətli müalicə üsullarından biri kimi ön plana çıxır.

1. Alerji iynəsi (immunoterapiya) nədir?

Alerji iynəsi — allergiyaya səbəb olan maddənin (məsələn, polen, toz gənəsi, arı zəhəri və s.) çox kiçik dozalarla bədənə tədricən yeridilməsidir.
Məqsəd, immun sistemə həmin maddənin zərərsiz olduğunu “öyrətmək” və reaksiyanı zəiflətməkdir.

Bu müalicə “allergenə qarşı peyvənd” prinsipi ilə işləyir və bədəni allergenə qarşı tədricən dözümlü hala gətirir.

2. Immunoterapiya necə işləyir?

İmmunoterapiya zamanı allergen maddə çox kiçik dozadan başlayaraq, tədricən artırılan miqdarda orqanizmə yeridilir. Bu prosesdə:

• İmmun sistem allergeni tanımağı və onu təhlükə kimi görməməyi öyrənir.

• T-hüceyrələrinin və IgE anticisimlərinin reaksiyası azaldılır.

• Bədən İgG4 adlı qoruyucu anticisimlər istehsal edir ki, bu da allergenin zərərsizləşdirilməsinə kömək edir.

Zamanla bədən allergenə qarşı “tolerantlıq” qazanır və simptomlar azalır.

3. Immunoterapiya hansı formalarda tətbiq olunur?

İmmunoterapiyanın iki əsas forması var:

a) Subkutan immunoterapiya (SCIT) – iynə şəklində

• Alergen maddə dərialtı şəkildə (adətən qolun yuxarı hissəsinə) iynə ilə yeridilir.

• İlk mərhələdə (artırma mərhələsi) həftədə 1–2 dəfə tətbiq olunur.

• Doza tədricən artırılır və təxminən 3–6 ay sonra saxlayıcı mərhələyə keçilir.

• Saxlayıcı mərhələdə iynələr 4–6 həftəlik aralarla 3–5 il müddətində davam etdirilir.

b) Sublingual immunoterapiya (SLIT) – dil altı damcı və ya tablet

• Alergen damcı və ya tablet formasında dil altına qoyulur.

• Günlük qəbul edilir və ev şəraitində istifadə mümkündür.

• Uşaqlar və iynədən qorxan pasiyentlər üçün daha rahat seçimdir.

Hər iki metod eyni məqsədə xidmət edir — immun sistemin allergenə qarşı dözümlülüyünü artırmaq.

4. Immunoterapiya hansı allergiyalarda istifadə olunur?

İmmunoterapiya bütün allergiyalar üçün deyil, müəyyən növ allergenlərə qarşı təsirlidir.
Ən çox istifadə olunduğu hallar bunlardır:

• Polen allergiyası (ot, ağac, çiçək tozcuqları)

• Ev tozu gənəsi allergiyası

• Heyvan tükü allergiyası

• Arı, arı və ya eşşək arısı zəhəri allergiyası

• Küf göbələyi allergiyası

Qida allergiyasında hazırda immunoterapiya geniş istifadə edilmir, lakin tədqiqat mərhələsindədir.

5. Kimlər immunoterapiya üçün uyğundur?

İmmunoterapiya hər allergik xəstəyə uyğun deyil.
Bu müalicə aşağıdakı pasiyentlər üçün tövsiyə olunur:

• Allergiya testləri (dəri və ya qan testi) ilə müəyyən allergen təsdiqlənibsə,

• Dərmanlarla (antihistamin, kortizon və s.) simptomlar nəzarət altına alınmırsa,

• Mövsümi və ya davamlı allergik rinit, astma və ya böcək zəhəri allergiyası varsa,

• Uşaq və ya gənc yaşda allergiya erkən mərhələdə aşkarlanıbsa.

Uygun yaş: Adətən 5 yaşdan yuxarı uşaqlarda və böyüklərdə tətbiq olunur.

6. Kimlər üçün uyğun deyil?

Bəzi hallarda immunoterapiya məsləhət görülmür:

• Kəskin və nəzarətsiz astma xəstəliyi olanlar,

• İmmun sistemi zəif və ya autoimmun xəstəliyi olanlar,

• Hamiləlik dövründə (başlanğıc mərhələsində),

• Ağır ürək-damar xəstəliyi olanlar,

• Alergen komponentlərinə qarşı ciddi reaksiyası olan pasiyentlər.

Bu səbəbdən immunoterapiya başlamazdan əvvəl mütləq allergoloq tərəfindən qiymətləndirmə aparılmalıdır.

7. Müalicə müddəti və gözlənilən nəticə

İmmunoterapiya uzunmüddətli, amma qalıcı təsirli bir müalicədir.

• İlk nəticələr adətən 3–6 ay içərisində görünür.

• Tam təsir isə 3–5 illik kurs tamamlandıqdan sonra əldə edilir.

• Müalicə bitdikdən sonra təsir 10 il və daha çox davam edə bilər.

Daimi izləmə və nizamlı tətbiq nəticənin uğurlu olması üçün vacibdir.

8. Yan təsirləri varmı?

İmmunoterapiya ümumilikdə təhlükəsiz sayılır, lakin bəzi hallarda yüngül yan təsirlər müşahidə oluna bilər:

Yerli reaksiyalar:

• İynə yerində qızartı, şişlik və qaşınma.

Ümumi reaksiyalar (nadir hallarda):

• Hapşırma, burun axması, öskürək, yüngül nəfəs darlığı, səpki.

Çox nadir: Anafilaksiya (ağır allergik reaksiya). Bu səbəbdən iynə vurulduqdan sonra pasiyent 20–30 dəqiqə həkim nəzarətində qalmalıdır.

Sublingual (dil altı) formalar isə daha təhlükəsiz sayılır — əsasən yüngül boğaz qıcıqlanması və qaşınma ola bilər.

9. Immunoterapiya zamanı diqqət edilməli məqamlar

• İnyeksiya seanslarını düzgün aralıqlarla davam etdirmək vacibdir.

• Soyuqdəymə, qızdırma və ya astma kəskinləşməsi varsa, iynə müvəqqəti təxirə salınmalıdır.

• Müalicə zamanı həkimin təyin etdiyi dərmanları (antihistamin, burun spreyi və s.) eyni zamanda istifadə etmək mümkündür.

• Siqaret çəkmək və stress, immun sistemin reaksiyasını zəiflədə bilər.

10. Uşaqlarda immunoterapiya

Uşaqlarda immunoterapiya çox vaxt xroniki allergik rinit və astmanın qarşısını almaq məqsədilə tətbiq olunur.

• Tədqiqatlara görə, bu müalicə gələcəkdə astmanın inkişaf riskini azalda bilər.

• Uşaqlarda dil altı damcı forması daha çox üstünlük qazanıb, çünki istifadəsi rahat və ağrısızdır.

11. Immunoterapiyanın üstünlükləri

• Allergiyanın əsas səbəbini aradan qaldırır

• Simptomları azaldır və dərman ehtiyacını minimuma endirir

• Mövsümi dövrlərdə həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırır

• Uzunmüddətli qoruyucu təsir göstərir

• Astmaya keçid riskini azalda bilər

12. Tez-tez verilən suallar

🔹 İmmunoterapiya ömürlükdürmü?
Xeyr. Adətən 3–5 illik kurs kifayətdir və təsiri uzunmüddətli olur.

🔹 Müalicə dayandırıldıqdan sonra allergiya qayıda bilərmi?
Əksər hallarda simptomlar geri qayıtmır, lakin bəzən illər sonra yüngül formada təkrarlana bilər.

🔹 Hər allergiyaya qarşı iynə varmı?
Xeyr. Qida, dərman və bəzi kimyəvi allergiyalar üçün immunoterapiya tətbiq edilmir.

🔹 İynələr ağrılıdırmı?
Yüngül batma hissi olur, amma çox qısa müddətlidir.

13. Nəticə

Alerji iynələri — allergiyanın kök səbəbini hədəf alan yeganə müalicə üsuludur.
Simptomları yalnız aradan qaldırmaqla kifayətlənməyib, immun sistemi yenidən “proqramlayır” və allergenə qarşı dözümlülük yaradır.

Düzgün seçilmiş pasiyentlərdə, həkim nəzarətində və nizamlı şəkildə aparıldıqda immunoterapiya allergiyanın uzunmüddətli həllidir.