FeNO testi nədir və niyə vacibdir?

Astma və digər tənəffüs yolları xəstəliklərinin diaqnostikasında son illərdə ən müasir və etibarlı üsullardan biri FeNO testi hesab olunur. Bu test invaziv olmayan, ağrısız və sadə üsulla aparılır, lakin verdiyi məlumat çox dəyərlidir.

FeNO testi, nəfəsdəki azot oksid (NO) səviyyəsini ölçür. Bu qazın miqdarı, hava yollarında iltihabın (xüsusilə eozinofilik tipli iltihabın) göstəricisidir. Yəni, FeNO testi ilə həkim ağciyərlərdə iltihabın olub-olmadığını, astmanın aktiv olub-olmadığını və müalicənin necə təsir etdiyini müəyyən edə bilər.

1. FeNO Testi Nədir?

FeNO (Fractional Exhaled Nitric Oxide) — nəfəs verərkən çıxan havadakı azot oksidin (NO) konsentrasiyasını ölçən bir tənəffüs testidir.

Bu testin məqsədi, hava yollarında allergik və ya iltihabi reaksiyanın dərəcəsini təyin etməkdir. Xüsusilə eozinofilik astma adlanan, allergik mənşəli astma növündə FeNO dəyərləri yüksəlir.

Beləliklə, FeNO testi həkimə bu suallara cavab tapmağa kömək edir:

• Astma varmı?

• İltihab aktivdirmi?

• Müalicə (məsələn, kortizon spreyi) effektivdirmi?

2. FeNO Testi Necə Aparılır?

FeNO testi çox sadə, qısa və ağrısız bir prosedurdur.

2.1. Testin gedişi

1. Pasiyent burundan deyil, ağızdan nəfəs alır və verir.

2. Nəfəs cihazın içərisində sabit sürətlə verilməlidir (təxminən 10 saniyə).

3. Cihaz nəfəsdəki azot oksidin miqdarını avtomatik ölçür.

4. Nəticə dərhal ekranda görünür və həkim tərəfindən qiymətləndirilir.

Test cəmi 1-2 dəqiqə çəkir və uşaqlara, böyüklərə, hətta yaşlı xəstələrə də rahatlıqla tətbiq edilə bilər.

2.2. Testdən əvvəl diqqət ediləcək məqamlar

• Testdən 1 saat əvvəl yemək yeməmək və su içməmək tövsiyə olunur.

• Siqaret çəkənlər üçün testdən ən az 12 saat əvvəl siqaret çəkməmək vacibdir.

• Testdən əvvəl ağır fiziki fəaliyyət və ya astma dərmanı istifadə edilməməlidir (həkimin göstərişinə görə).

3. FeNO Dəyərləri Necə Şərh Olunur?

FeNO testinin nəticəsi ppb (parts per billion) ilə ölçülür.
Dəyərlərin təhlili aşağıdakı kimidir:

Yüksək FeNO göstəriciləri hava yollarında eozinofilik iltihab olduğunu göstərir, bu da çox zaman allergik astma ilə əlaqəlidir.

Əgər FeNO dəyərləri müalicədən sonra azalırsa, bu, dərmanların (məsələn, inhalyasiya olunan kortikosteroidlərin) təsirli olduğunu göstərir.

4. FeNO Testinin Üstünlükləri

FeNO testi klassik astma testlərinə nisbətən bir çox üstünlüklərə malikdir:

4.1. İnvaziv deyil və ağrısızdır

Nə qan alınır, nə də ağrı olur. Uşaq və böyüklər üçün tamamilə təhlükəsizdir.

4.2. Astmanın erkən aşkarlanması

FeNO səviyyəsi yüksəldikdə, astma simptomları başlamamış olsa belə, hava yollarında gizli iltihab müəyyən edilə bilər.

4.3. Müalicəyə nəzarət

FeNO dəyərləri həkimə göstərir ki, xəstə inhalyatoru düzgün istifadə edirmi və dərman müalicəsi effektlidirmi.

4.4. Kortizon istifadəsini optimallaşdırır

FeNO dəyərləri aşağı olan xəstələrdə kortizon istifadəsinə ehtiyac olmaya bilər, yüksək dəyərlərdə isə doz artırıla bilər. Beləliklə, lazımsız dərman istifadəsinin qarşısı alınır.

4.5. Uşaqlarda diaqnozu asanlaşdırır

Uşaqlar spirometriya testini (ağciyər funksiyası testi) bəzən düzgün yerinə yetirə bilmir. FeNO testi isə asan və qısa olduğundan uşaqlar üçün ideal üsuldur.

5. FeNO Testi Kimlərə Tətbiq Olunur?

FeNO testi aşağıdakı hallarda xüsusilə faydalıdır:

• Astma simptomları olan, lakin diaqnozu tam qoyulmayan uşaqlar və böyüklər

• Allergik rinit (burun axıntısı, burun tıxanıqlığı) ilə birlikdə tənəffüs çətinliyi olanlar

• Uzunmüddətli öskürəyi olan xəstələr

• Kortizonlu inhalyator istifadə edən, lakin müalicəyə cavabı qeyri-sabit olan pasiyentlər

• Peşə astmasından şübhələnilən şəxslər

6. FeNO Testi Astma Müalicəsində Necə İstifadə Olunur?

FeNO testi, yalnız diaqnostika üçün deyil, həm də müalicənin monitorinqi üçün çox vacibdir.

6.1. Müalicə öncəsi diaqnostika

Test, astmanın allergik olub-olmadığını müəyyən edir. Allergik (eozinofilik) astma müalicəsində kortizon tərkibli inhalyatorlar daha effektiv olur.

6.2. Müalicə zamanı nəzarət

Müalicə başlanandan sonra FeNO səviyyəsi azalmağa başlayır.
Əgər bir neçə həftə sonra FeNO yenidən yüksəlirsə, bu, xəstənin dərmanlarını düzgün istifadə etmədiyini və ya yenidən iltihab başladığını göstərir.

6.3. Müalicənin dayandırılmasına qərar

FeNO dəyərləri uzun müddət normada qalarsa, həkim inhalyator dozasını azalda və ya tədricən dayandıra bilər.

7. FeNO Testi və Spirometriya Arasındakı Fərq

Bəzən FeNO testi ilə spirometriya qarışdırılır, amma bu iki test fərqli məqsədlərə xidmət edir:

Hər iki test bir-birini tamamlayır və bir yerdə istifadə edildikdə daha dəqiq nəticə verir.

8. FeNO Testinin Nəticələrinə Təsir Edə Bilən Amillər

FeNO nəticələrinin dəqiq olması üçün aşağıdakı amillər nəzərə alınmalıdır:

• Siqaret çəkmək FeNO dəyərlərini azaldır.

• Allergik mövsüm (polen dövrü) zamanı FeNO arta bilər.

• Qidalanma — nitratla zəngin qidalar (məsələn, ispanaq, çuğundur) testdən əvvəl qəbul edildikdə nəticəni artıra bilər.

• İnfeksiya zamanı (soyuqdəymə, qrip) FeNO müvəqqəti yüksələ bilər.

9. FeNO Testinin Üstünlük Verdiyi Qruplar

• Uşaqlar və yeniyetmələr – asan, qısa və ağrısız olduğu üçün idealdır.

• Ağır astması olan xəstələr – müalicə effektivliyini izləmək üçün.

• Dərman qəbulunda çətinlik çəkənlər – FeNO göstəriciləri müalicəyə uyğunluğu yoxlamağa imkan verir.

• Yeni diaqnoz alanlar – astmanın allergik mənşəli olub-olmadığını anlamaq üçün.

10. Nəticə

FeNO testi, astma və digər tənəffüs xəstəliklərinin diaqnostikasında müasir, etibarlı və təhlükəsiz bir üsuldur.
Sadəcə bir nəfəs verməklə, həkim hava yollarında iltihabın səviyyəsini müəyyən edə və müalicəni buna görə tənzimləyə bilər.

FeNO testi:

• Astmanın erkən aşkarlanmasına kömək edir.

• Müalicənin effektini göstərir.

• Lazımsız dərman istifadəsinin qarşısını alır.

• Xüsusilə uşaqlarda diaqnostikanı sadələşdirir.

Qısa desək: FeNO testi — bir nəfəsdə ağciyərlərin vəziyyətini göstərən, astmanın idarəsində inqilabi bir vasitədir.