Mövsümi və ilboyu davam edən alerjiyalar arasındakı fərqlər

Allergiya bədənimizin ətraf mühitdəki zərərsiz maddələrə qarşı həddindən artıq reaksiya verməsidir.
Bu maddələr – yəni allergenlər – polen, toz, kif, heyvan tükü və ya qida kimi çox müxtəlif ola bilər.
Amma bütün allergiyalar eyni formada keçmir.

Bəzən əlamətlər yalnız ilin müəyyən vaxtında ortaya çıxır, bəzən isə ilboyu davam edir.
Bu iki vəziyyət tibbdə mövsümi (seasonal) və davamlı (ilboyu, perennial) allergiyalar adlanır.

Bu yazıda bu iki növ allergiyanın səbəbləri, əlamətləri, fərqləri və müalicə yanaşmaları haqqında ətraflı məlumat verəcəyik.

1. Mövsümi allergiya nədir?

Mövsümi allergiya adətən bahar və payız aylarında polenlərin (tozcuqların) havaya yayılması ilə yaranır.
Bu zaman bitkilər, ağaclar və otlar çox miqdarda polen istehsal edir və bu tozcuqlar havada dolaşaraq nəfəs yolu ilə bədənə daxil olur.

İmmun sistem bu polenləri təhlükəli bir maddə kimi tanıyır və ona qarşı həddindən artıq reaksiya göstərir.
Nəticədə allergik rinit, asqırma, burun axması və göz sulanması kimi simptomlar yaranır.

Ən çox rast gəlinən mövsümi allergenlər

• Ağac polenləri: Mart–aprel aylarında (məsələn, fındıq, ağcaqayın, qovaq).

• Ot polenləri: May–iyun aylarında (buğda, arpa, çəmən).

• Yabanı ot və alaq otları: Avqust–sentyabr aylarında (ambroziya, gicitkən).

Mövsümi allergiya bu dövrlərdə vaxtı-vaxtında təkrarlanan simptomlarla xarakterizə olunur.

2. İlboyu (davamlı) allergiya nədir?

İlboyu və ya perennial allergiya simptomları ilin hər vaxtında müşahidə olunur.
Bu tip allergiya mövsüm dəyişikliklərindən asılı deyil, çünki səbəb adətən daxili mühit allergenləridir.

Ən çox rast gəlinən ilboyu allergenlər

• Ev tozu gənələri – yataq, xalça, döşək və yastıqlarda yaşaya bilən mikroskopik canlılar.

• Heyvan tükü və tüpürcəyi – pişik, it və digər ev heyvanları.

• Kif göbələkləri – nəm və havasız mühitlərdə çoxalır.

• Qida allergenləri – bəzən ilboyu davam edən dəri və həzm şikayətlərinə səbəb ola bilər.

Bu allergiya növündə əlamətlər davamlı, amma bəzən yüngül dalğalanmalarla seyr edir.

3. Mövsümi və ilboyu allergiyalar arasında əsas fərqlər

4. Hər iki allergiya növünün ortaq simptomları

• Burun axması və tıxanıqlığı

• Hapşırma tutmaları

• Qaşınan və sulanan gözlər

• Boğazda və qulaqda qaşınma hissi

• Yorğunluq və yuxu pozğunluğu

• Uşaqlarda təkrarlanan öskürək və gecə burun tıxanıqlığı

Fərq ondadır ki, mövsümi allergiyada bu simptomlar ilin müəyyən vaxtlarında aktivləşir,
ilboyu allergiyada isə demək olar ki, fasiləsiz davam edir.

5. Mövsümi allergiyanın xüsusiyyətləri

a) Polen mövsümü ilə əlaqəlidir

Bahar və yay aylarında bitkilərin çiçəklənməsi polen miqdarını artırır.
Bu dövrdə açıq havada uzun qalmaq simptomları gücləndirir.

b) Açıq havada daha çox hiss olunur

Gəzinti, bağ işləri və ya piknik zamanı simptomlar artır,
amma evdə və qapalı mühitdə azalır.

c) Tipik simptomlar

• Asqırma və burun axması

• Qaşınan gözlər

• Boğazda qıcıqlanma

• Hərarət və halsızlıq hissi (xüsusilə səhərlər)

d) Mövsümi allergiyanın nəzarət üsulları

• Polen səviyyəsinin yüksək olduğu günlərdə pəncərələri bağlı saxlamaq.

• Açıq havadan qayıtdıqdan sonra paltarları dəyişmək və duş almaq.

• HEPA filtrli hava təmizləyicilərindən istifadə etmək.

• Həkim məsləhəti ilə mövsüm başlamadan profilaktik dərman və ya immunoterapiya başlamaq.

6. İlboyu (davamlı) allergiyanın xüsusiyyətləri

a) Qapalı mühit allergenləri ilə bağlıdır

Evdə, iş yerində və ya məktəbdə uzun müddət qalmaq simptomları artırır.

b) Simptomlar ilboyu dəyişmir

Bəzən hava şəraiti və rütubət artdıqda daha güclü ola bilər,
amma ümumiyyətlə hər gün müəyyən dərəcədə hiss olunur.

c) Tipik simptomlar

• Burun tıxanıqlığı (xüsusilə gecələr)

• Quru öskürək

• Göz və boğazda qaşınma

• Yorğunluq, konsentrasiya azalması

• Uşaqlarda gecə öskürəyi və yuxusuzluq

d) Nəzarət və qarşısının alınması

• Yataq dəstlərini həftədə bir dəfə 60°C-də yumaq.

• Tozsoranlarda HEPA filtr istifadə etmək.

• Xalçaları minimumda saxlamaq.

• Evdə rütubəti 45–50% səviyyəsində saxlamaq.

• Heyvan allergiyası varsa, heyvanı yatdığı otağa buraxmamaq.

7. Hər iki allergiyada diaqnoz necə qoyulur?

Alergiyanın növünü və səbəbini müəyyən etmək üçün həkim dəri prick testi və ya qan testi (spesifik IgE) aparır.

Dəri testi:

• Dərinin üzərinə müxtəlif allergenlərdən damcı qoyulur.

• 15–20 dəqiqə ərzində reaksiya yaranarsa, həmin allergenə qarşı həssaslıq təsdiqlənir.

Qan testi:

• Qanda allergenə qarşı İgE anticisimlərinin səviyyəsi ölçülür.

• İstənilən mövsümdə aparıla bilər və dərman istifadəsi nəticəyə təsir etmir.

Bu testlər mövsümi və ilboyu allergiyanın fərqləndirilməsində əsas rol oynayır.

8. Müalicə yanaşmaları

a) Simptomatik müalicə

• Antihistaminlər: Qaşınma, burun axması və hapşırmanı azaldır.

• Burun spreyləri (kortikosteroidlər): İltihabı və tıxanıqlığı azaldır.

• Göz damcıları: Göz qaşınması və sulanmanı aradan qaldırır.

b) İmmunoterapiya (Alerji iynəsi və ya damcısı)

Uzunmüddətli və əsaslı müalicə üsuludur.
İmmunoterapiya bədəni allergenə qarşı tədricən dözümlü hala gətirir və simptomları kökündən azalda bilər.

Mövsümi allergiyada immunoterapiya polen mövsümündən əvvəl başlanır,
ilboyu allergiyada isə davamlı şəkildə tətbiq olunur.

9. Hansı allergiya daha təhlükəlidir?

Hər iki allergiya düzgün nəzarət edilmədikdə bronxial astmaya səbəb ola bilər.
Davamlı burun tıxanıqlığı və nəfəs yollarında iltihabın qalması astmanın inkişaf riskini artırır.

Buna görə:

• Mövsümi allergiyası olanlar profilaktik tədbirləri mövsüm başlamadan görməlidir.

• İlboyu allergiyası olanlar isə ev mühitində allergenlərin miqdarını azaldan davamlı strategiyalar tətbiq etməlidirlər.

10. Nəticə

Mövsümi və ilboyu allergiyalar bir-birinə bənzər simptomlar yaratsa da, səbəbləri, davametmə müddəti və müalicə yanaşması fərqlidir.

• Mövsümi allergiya əsasən polenlərə qarşıdır və ilin müəyyən dövrlərində aktivləşir.

• İlboyu allergiya isə ev tozu, heyvan tükü və kif kimi daxili allergenlərə bağlı olaraq bütün il ərzində davam edir.

Hər iki halda dəqiq diaqnoz və fərdi müalicə planı allergiyanın idarə olunmasında əsas açardır.

Unutmayın:

Alergiyanı nəzarətdə saxlamaq mümkündür, amma onu görməməzlikdən gəlmək sağlamlığınızı uzunmüddətli zərər altında qoya bilər.