Peyvəndlər uşaqların və böyüklərin infeksion xəstəliklərdən qorunmasında ən təsirli vasitələrdən biridir. Buna baxmayaraq, son illərdə peyvəndlərlə bağlı bir çox mif və yanlış inanclar yayılıb. Xüsusilə allergiyası olan insanlar arasında “peyvənd allergiya yaradırmı?”, “allergiyası olan uşaqlar peyvənd vurdura bilərmi?”, “yumurta allergiyası olan uşaqlara peyvənd təhlükəlidirmi?” kimi suallar çox verilir.

Bu məqalədə peyvəndlər və allergiya ilə bağlı yaranmış mifləri elmi faktlarla izah edir, həqiqətləri sadə dildə təqdim edirik.

Peyvənd allergiya yaradırmı?

Qısa cavab: Xeyr.
Peyvəndlərin allergiya yaratdığına dair elmi sübut yoxdur.

Əksinə:

• Peyvəndlər immun sistemini gücləndirir.

• Allergik xəstəliklərin yayılmasının peyvəndlərlə əlaqəsi yoxdur.

• Peyvənd tərkibləri allergiya riskini minimuma endirəcək şəkildə hazırlanır.

Araşdırmalar göstərir ki, peyvəndlənmə səviyyəsi yüksək olan ölkələrdə allergik xəstəliklərin artması peyvəndlərlə deyil:

• Hava çirkliliyi

• Qidalanma dəyişiklikləri

• Sedentar həyat tərzi

• Bağırsaq mikroflorasının pozulması

• Genetik faktorlar

kimi səbəblərlə əlaqədardır.

Mif 1: “Peyvənd allergiyaya səbəb olur.”

✔ Reallıq

Peyvəndlər allergiya yaratmır.
Bəzi insanlarda peyvənddən sonra:

• Yüngül qızartı

• Şişkinlik

• Hərarət

• Yorğunluq

kimi normal immun cavablar görülə bilər. Bu reaksiyalar allergiya deyil, immun sisteminin fəaliyyətinin göstəricisidir.

Mif 2: “Yumurta allergiyası olan uşaqlara peyvənd vurmaq olmaz.”

✔ Reallıq

Bu, ən yayılmış yanlış inanclardan biridir.

Əksər peyvəndlər yumurta ilə hazırlanmadığı üçün yumurta allergiyası olan uşaqlar üçün tamamilə təhlükəsizdir.

Yumurta allergiyası olan uşaqlar üçün təhlükəsiz peyvəndlər:

• MMR (qızılca, məxmərək, kabakulak)

• Suçiçəyi

• Hepatit A və B

• Difteri, tetanus, boğmaca

• Poliomielit

• Covid-19 peyvəndləri

Xüsusi qayda tələb edən peyvənd:

• Qrip (influenza) peyvəndinin bəzi növləri yumurta mədəniyyətində hazırlana bilər.
  Lakin WHO və bir çox allergiya cəmiyyətləri bildirir ki:

👉 Hətta yumurta allergiyası olanlar belə qrip peyvəndini təhlükəsiz şəkildə qəbul edə bilər.
Yalnız çox ağır allergik reaksiyası olanlar (anafilaksi) üçün həkim nəzarəti tövsiyə olunur.

Mif 3: “Allergiya xəstələri peyvənd vurdura bilməz.”

✔ Reallıq

Allergiyası olan insanlar peyvənd vurdura bilər və vurdurmalıdır.

Allergiya, astma, atopik dermatit və ya digər atopik xəstəliklər peyvənd üçün əks göstəriş deyil.

Allergik şəxslər peyvənddən sonra nadir hallarda reaksiya verə bilər, lakin bu, ümumən təhlükəli deyil və həkim nəzarətində idarə oluna bilir.

Mif 4: “Peyvəndlərdə olan maddələr allergikdir.”

✔ Reallıq

Peyvəndlərdə istifadə olunan maddələr minimal dozadadır və təhlükəsizlik testlərindən keçir.

Bəzi maddələr haqqında yanlış inanclar var:

1. Jelatin

Bəzi peyvəndlərdə sabitləşdirici kimi istifadə olunur.
Jelatin allergiyası nadirdir, ancaq jelatin allergiyası təsdiqlənmiş şəxslər üçün həkim müşahidəsi tövsiyə olunur.

2. Neomisin

Bəzi peyvəndlərin tərkibində az miqdarda olur.
Neomisinə ağır allergiyası olan şəxslər üçün diqqətli yanaşma tələb olunur.

3. Lateks

Bəzi peyvəndlərin qapaqlarında ola bilər.
Lateks allergiyası olanların xüsusi peyvənd formalarını seçməsi mümkündür.

Lakin bu reaksiyalar son dərəcə nadir rast gəlinir.

Anafilaksi riski varmı?

Peyvənd sonrası anafilaksi çox nadir görülən reaksiyadır (milyonda 1–2 nəfər).

Lakin hər bir peyvənd məntəqəsi bu hallar üçün avadanlıq və dərmanlara sahibdir.

Allergiya tarixi olan şəxslər peyvənddən sonra 20–30 dəqiqə nəzarətdə saxlanılır – bu profilaktik tədbirdir.

Peyvənd allergiyasına kim daha həssasdır?

Aşağıdakı qruplarda reaksiyalar çox nadir də olsa bir qədər yüksək ola bilər:

• Ağır ilaç (antibiotik) allergiyası olanlar

• Keçmişdə peyvəndə qarşı ciddi reaksiya yaşamış şəxslər

• Jelatin və ya neomisin allergiyası olanlar

Bu şəxslər yalnız həkim nəzarətində peyvənd almalılar.

Peyvənd öncəsi allergiya testinə ehtiyac varmı?

Xeyr.
Çox ağır allergiya şübhəsi olmadıqca peyvənddən əvvəl allergiya testi tələb olunmur.

Bir çox valideyn vaksin öncəsi test istəyir, lakin bu tibbi cəhətdən lazım deyil.

Peyvənd sonrası normal reaksiyalar

Peyvənddən sonra allergiya ilə qarışdırılan normal reaksiyalar ola bilər:

• Qol nahiyəsində ağrı və qızartı

• Yüngül hərarət

• Yuxululuq

• Baş ağrısı

• Əzələ ağrıları

Bunlar immun sisteminin aktivləşməsinin təbii göstəriciləridir.

Peyvənddən sonra allergik reaksiya əlamətləri (nadir)

Çox nadir hallarda görülə bilən allergik əlamətlər:

• Dərinin səpilməsi

• Şişkinlik

• Tənəffüs çətinliyi

• Ürəkdöyünmə

• Güclü qaşınma

Bu hallar adətən peyvənddən dərhal sonra baş verir və həkim tərəfindən idarə olunur.

Peyvəndlər əksinə allergiya riskini azalda bilər

Son tədqiqatlar göstərir ki:

👉 Bəzi peyvəndlər immun sistemini tarazlayaraq gələcək allergiya riskini azaltmağa kömək edə bilər.

Məsələn, BCG peyvəndi immun sisteminin adaptasiya qabiliyyətini artıran təsirlərə malikdir.

Allergiyası olan uşaqlar üçün peyvənd tövsiyələri

• Peyvəndi həkim nəzarətində vurdurmaq

• Gecikdirmədən peyvənd cədvəlinə əməl etmək

• Peyvənddən əvvəl uşağın sağlam olduğundan əmin olmaq

• Ağır allergiyası olan uşaqlarda peyvənddən sonra 30 dəq müşahidə

Mif və Reallıqların Qısa Cədvəli

Nəticə

Peyvəndlər və allergiya haqqında mövcud miflərin çoxu elmi faktlarla üst-üstə düşmür. Peyvəndlər allergiya yaratmır və allergiya xəstələri üçün təhlükəli deyil. Əksinə, peyvəndlər uşaqları və böyükləri ciddi xəstəliklərdən qoruyan ən güvənilir vasitələrdən biridir.

Doğru məlumat, həkim nəzarəti və düzgün yanaşma ilə peyvəndlər təhlükəsiz şəkildə tətbiq edilir və sağlamlığın qorunmasına böyük töhfə verir.