Probiyotiklər allergiyanın qarşısını ala bilərmi?

Allergiya müasir dövrdə ən çox yayılan sağlamlıq problemlərindən biridir. Dünyada hər 3 nəfərdən biri həyatının müəyyən dövründə allergik simptomlarla qarşılaşır. Allergiyanın artmasının səbəbləri arasında yaşayış tərzi, qidalanma vərdişləri və immun sistemin tarazlığının pozulması göstərilir.

Son illərdə alimlər bu problemin qarşısını almaqda probiyotiklərin (yaxşı bakteriyaların) mühüm rol oynaya biləcəyini araşdırırlar. Amma həqiqətən də probiyotiklər allergiyanı azalda və ya qarşısını ala bilərmi?

Gəlin bu suala elmi və sadə dillə cavab axtaraq.

1. Probiyotiklər nədir?

Probiyotiklər – bağırsaqda təbii şəkildə yaşayan, bədənə faydalı mikroorqanizmlərdir. Onlar “yaxşı bakteriyalar” adlanır, çünki:

• Həzm prosesini tənzimləyir,

• Bağırsaq florasının balansını qoruyur,

• Zərərli mikrobların çoxalmasının qarşısını alır,

• İmmun sistemin fəaliyyətini dəstəkləyir.

Ən çox rast gəlinən probiyotik növlər:

• Lactobacillus

• Bifidobacterium

Bu bakteriyalar həm təbii qidalarda (qatıq, kefir, turşu məhsulları), həm də bioloji aktiv əlavələrdə olur.

2. Allergiya və bağırsaq mikroflorası arasında əlaqə

İnsan orqanizminin təxminən 70%-lik immun hüceyrəsi bağırsaqlarda yerləşir.
Bağırsaq mikroflorası – yəni “mikrobiota” – immun sistemin düzgün işləməsində əsas rol oynayır.

Əgər bağırsaq florasının tarazlığı pozulsa:

• İmmun sistem allergenləri səhv tanıya bilər,

• İltihabi reaksiyalar aktivləşər,

• Zərərsiz maddələrə qarşı allergiya yaranar.

Buna görə də sağlam bağırsaq mikrobiotası allergiyanın qarşısında təbii müdafiə divarı sayılır.

3. Probiyotiklərin immun sistemə təsiri

Probiyotiklər immun sistemə balanslaşdırıcı təsir göstərir. Onlar nə çox aktiv, nə də zəif immun cavab yaradır – harmoniya yaradır.

Əsas mexanizmlər:

• T-regulyator hüceyrələrin fəaliyyətini artırır (bu hüceyrələr allergik reaksiyaları tormozlayır).

• İltihab əleyhinə sitokinlərin (IL-10, TGF-β) ifrazını gücləndirir.

• IgE anticisimlərinin (allergik reaksiya ilə əlaqəli zülallar) səviyyəsini azalda bilər.

Nəticədə orqanizm allergenə daha sakit reaksiya verir.

4. Elmi tədqiqatlar nə deyir?

Son illərdə aparılan çoxsaylı araşdırmalar göstərir ki, bəzi probiyotik növləri allergiyanın inkişaf riskini azalda bilər.

a) Uşaqlarda allergiyanın qarşısının alınması

• Hamiləlik və körpəlik dövründə probiyotik istifadəsi atopik dermatit (ekzema) riskini 30-40% azalda bilər.

• “Lactobacillus rhamnosus GG” növü bu sahədə ən çox öyrənilən bakteriyadır.

b) Allergik rinit və astma

• Probiyotiklər burun axması, qaşınma və hapşırma kimi simptomları yüngülləşdirə bilər.

• Bəzi tədqiqatlarda “Bifidobacterium lactis” və “Lactobacillus casei” istifadəsi nəticəsində allergik rinit simptomlarının azaldığı müşahidə olunub.

c) Qida allergiyaları

• Bağırsaq mikrobiotasının balansı qida allergiyalarında həlledici rol oynayır.

• Probiyotiklər allergenlərin bağırsaq divarına keçməsini azaldır, beləliklə immun cavabı zəiflədir.

Amma alimlər bildirir ki, bu təsir bütün insanlarda eyni deyil və nəticələr istifadə olunan probiyotik növündən, dozasından və qəbul müddətindən asılıdır.

5. Probiyotiklərin faydalı olduğu hallar

Probiyotiklər aşağıdakı vəziyyətlərdə xüsusilə faydalıdır:

• Həzm problemləri (qəbizlik, ishal, şişkinlik)

• Antibiotik sonrası bağırsaq florasının bərpası

• Atopik dermatit və allergik rinitə meyillilik

• Uşaqlarda immun sistemin gücləndirilməsi

Davamlı istifadə zamanı bağırsaq mikroflorası sabitləşir, bu da immun sistemin düzgün reaksiyasına kömək edir.

6. Probiyotiklər necə qəbul edilməlidir?

Təbii qidalar vasitəsilə

• Qatıq və kefir

• Turş kələm (kvaşena)

• Kombuça

• Turşu və fermentləşdirilmiş tərəvəzlər

Bu məhsullar təkcə probiyotik deyil, eyni zamanda prebiotik (yaxşı bakteriyaların qidası olan liflər) də ehtiva edir.

Qida əlavələri şəklində

Əgər təbii qidalar kifayət etmirsə, həkim nəzarəti ilə kapsul və ya toz formada probiyotik əlavələr qəbul edilə bilər.

Vacibdir:

• Hər probiyotik eyni təsir göstərmir.

• Həkim fərdi allergiya növünə və bağırsaq vəziyyətinə uyğun növü təyin etməlidir.

7. Probiyotiklərin təsirini artırmaq üçün prebiotiklər

Prebiotiklər – probiyotiklərin “qidasıdır.”
Onlar bağırsaqda faydalı bakteriyaların çoxalmasına kömək edir.

Prebiotiklə zəngin qidalar:

• Sarımsaq

• Soğan

• Banan

• Yulaf

• Paxlalılar

Probiyotiklərlə birlikdə qəbul edildikdə bu sinerji “sinbiotik effekt” adlanır və immun sistemin daha effektiv işləməsinə yardım edir.

8. Probiyotiklərin allergiyaya qarşı təsirinin məhdudiyyətləri

Bütün hallarda probiyotiklər möcüzəvi təsir göstərmir.
Aşağıdakı məqamları unutmaq olmaz:

• Fərdi reaksiya dəyişə bilər – bir insanda təsirli olan bakteriya, digərində effekt verməyə bilər.

• Qısa müddətli istifadə nəticə verməz, davamlı qəbul lazımdır.

• Yalnız probiyotiklərlə allergiyanın tam qarşısını almaq mümkün deyil – ümumi həyat tərzi də nəzərə alınmalıdır.

• Bəzi immun zəiflik hallarında probiyotik istifadəsi həkim nəzarətində olmalıdır.

9. Kimlərə probiyotik tövsiyə olunur?

• Allergik rinit və ekzema xəstələri

• Uşaqlarda allergiyaya meyillilik olan ailələr

• Antibiotik müalicəsi alan şəxslər

• Qidalanmasında lif az olan insanlar

• Qışda immun sistemin zəiflədiyi dövrlərdə hər kəsə profilaktik məqsədlə

10. Probiyotikləri nə zaman qəbul etmək daha effektivdir?

Ən uyğun vaxt – boş mədəyə və ya yeməkdən dərhal əvvəl.
Bu halda bakteriyalar mədədə məhv olmadan bağırsağa çatır.

Əlavə olaraq:

• Gündəlik qəbul davamlı olmalıdır.

• Hər kurs 4–8 həftə arası davam etməlidir.

• Müalicə dövründə bol su içmək vacibdir.

11. Nəticə

Probiyotiklər immun sistemin əsas tənzimləyicilərindən biridir və allergiyanın qarşısında mühüm rol oynaya bilər.
Onlar:

• Bağırsaq mikroflorasını balanslaşdırır,

• İltihabı azaldır,

• Zərərsiz maddələrə qarşı həddindən artıq immun reaksiyanı tormozlayır.

Amma unutmamaq lazımdır ki, probiyotiklər allergiyanın müalicəsi deyil, onu yüngülləşdirən və qarşısını alan yardımçı vasitədir.

Düzgün qidalanma, balanslı həyat tərzi və müntəzəm həkim nəzarəti ilə birlikdə istifadə edildikdə, probiyotiklər allergik xəstələrin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər.