Qida alerjisi zamanı həkimə nə zaman müraciət edilməlidir?

Qida allergiyası bədənin müəyyən qidalarda olan zülallara qarşı immun sistemin həddindən artıq reaksiya verməsi nəticəsində yaranır.
Bu vəziyyət bəzən sadə səpki və qaşınma ilə keçsə də, bəzi hallarda anafilaksiya adlanan həyat üçün təhlükəli reaksiyalara səbəb ola bilər.

Buna görə valideynlər və yetkinlər üçün ən vacib suallardan biri budur:
👉 “Qida allergiyası zamanı həkimə nə vaxt getməliyəm?”

Bu yazıda qida allergiyasının əlamətlərini, təcili yardım tələb edən vəziyyətləri və nə zaman allergoloq müayinəsinə ehtiyac olduğunu ətraflı izah edəcəyik.

1. Qida allergiyası nədir?

Qida allergiyası, immun sistemin qidada olan zərərsiz zülalları təhlükə kimi tanıması və onlara qarşı IgE anticisimləri yaratması ilə baş verir.
Bu anticisimlər mast hüceyrələrinə bağlanır və allergenlə qarşılaşdıqda histamin kimi kimyəvi maddələrin ifrazına səbəb olur.

Nəticədə:

• dəri,

• həzm sistemi,

• tənəffüs yolları və

• qan dövranı sistemi
  bu reaksiyadan təsirlənə bilər.

Əlamətlər adətən qidanın qəbulundan bir neçə dəqiqə və ya saatlar sonra yaranır.

2. Qida allergiyasının ən çox müşahidə olunan əlamətləri

Qida allergiyasının simptomları yüngül, orta və ya ağır ola bilər.

Yüngül simptomlar:

• Qaşınma (xüsusilə ağız, dodaq və boğazda)

• Səpkilər, qızartı və ya urtikariya (dəri qabarcıqları)

• Yüngül qarın ağrısı və qaz

• Burun axması və asqırma

Orta dərəcəli simptomlar:

• Qusma və ishal

• Dodaq və göz ətrafında şişlik

• Boğazda qıcıqlanma və səs dəyişiklikləri

• Başgicəllənmə

Ağır simptomlar (anafilaksiya):

• Nəfəs darlığı və xırıltı

• Boğazın və dilin şişməsi

• Dəridə geniş qızartı və ya göyərmə

• Qan təzyiqinin düşməsi

• Şüur itkisi

⚠️ Anafilaksiya təcili tibbi yardım tələb edən həyati təhlükəli vəziyyətdir.

3. Həkimə müraciət üçün əsas vəziyyətlər

Hər qida reaksiyası allergiya demək deyil.
Bəzən mədənin həssaslığı və ya ferment çatışmazlığı da oxşar əlamətlər verə bilər.
Amma aşağıdakı hallarda həkimə müraciət vacibdir:

a) Qida qəbulundan sonra təkrarlanan səpkilər və ya qaşınma varsa

Əgər hər dəfə müəyyən bir qida qəbul etdikdə:

• dəridə səpkilər,

• dodaq və yanaqlarda qızartı,

• və ya ağızda qaşınma yaranırsa, bu, allergik həssaslıq əlaməti ola bilər.

Bu halda allergoloq dəri və ya qan testləri ilə allergiyanın səbəbini müəyyən edə bilər.

b) Körpə süd və ya əlavə qida qəbulundan sonra narahat olursa

• Qusma, köp, ishal, qaz,

• Nəcisdə selik və qan,

• Dəri səpkiləri varsa,
  bu, inək südü zülalına və ya digər qidalara qarşı allergiya ola bilər.

Körpələrdə belə hallarda pediatr və allergoloqun erkən müdaxiləsi çox vacibdir.

c) Boğazda və dodaqlarda şişkinlik yaranırsa

Qidanın qəbulundan sonra dodaq, dil və boğazda şişkinlik yaranması ağır allergik reaksiyanın xəbərçisidir.
Bu vəziyyət qısa zamanda nəfəs darlığına və boğulma hissinə gətirib çıxara bilər.

Belə hallarda təcili yardım çağırmaq və ya ən yaxın xəstəxanaya müraciət etmək lazımdır.

d) Qida qəbulundan sonra təkrarlanan qarın ağrıları və ishal olursa

Əgər qida qəbulundan sonra hər dəfə:

• mədə ağrısı,

• köp və qaz,

• ishal və ya qəbizlik yaranırsa,
  bu, non-IgE tipli qida allergiyasının və ya qida dözümsüzlüyünün əlaməti ola bilər.

Bu vəziyyətlərdə bağırsaq selikli qişası allergik reaksiyadan zədələnə bilər və uzunmüddətli həzm pozğunluğu yarada bilər.

e) Bir neçə qidaya qarşı eyni simptomlar yaranırsa

Bəzi insanlarda bir qidaya qarşı allergiya digər qidalara da təsir edir — bu hal çarpaz reaksiya adlanır.
Məsələn, fındığa allergiyası olan birində qoz və badama qarşı da reaksiya ola bilər.
Bu vəziyyətdə həkim molekulyar allergiya testləri (ALEX, ISAC) ilə çarpaz reaksiya ehtimalını təyin edə bilər.

f) Allergiya dərmanla keçsə də tez-tez təkrarlanırsa

Əgər antihistamin qəbul etdikdən sonra simptomlar keçsə də, hər dəfə eyni qida qəbulunda yenidən başlayırsa, bu, mütləq araşdırılmalıdır.
Davamlı təkrarlanan reaksiyalar xroniki allergiya və ya immun pozğunluq göstəricisi ola bilər.

4. Təcili tibbi yardım tələb edən hallar

Aşağıdakı simptomlardan biri belə varsa, vaxt itirmədən təcili yardım çağırmaq lazımdır:

🚨 Anafilaksiya əlamətləri:

• Dodaq, dil və boğazda sürətli şişkinlik

• Nəfəs almaqda çətinlik və xırıltı

• Sinə ağrısı və ya sıxılma hissi

• Qan təzyiqinin düşməsi (başgicəllənmə, zəiflik)

• Qusma və ya ishalın birdən-birə başlaması

• Şüur itkisi və ya bayılma

Bu vəziyyətlərdə adrenalin inyeksiyası (EpiPen) həyati əhəmiyyət daşıyır.
Allergiya diaqnozu qoyulmuş xəstələr adrenalin avtomatik inyektoru ilə hər zaman təchiz olunmalıdır.

5. Qida allergiyası üçün həkim tərəfindən aparılan testlər

Həkim diaqnozu təsdiqləmək üçün aşağıdakı testlərdən birini və ya bir neçəsini tətbiq edə bilər:

a) Dəri prick testi

Allergen maddə dərinin üzərinə damcıladılır və yüngülcə deşilir.
15–20 dəqiqə sonra reaksiya varsa, həmin qidaya qarşı allergiya təsdiqlənir.

b) Qan testi (spesifik IgE)

Qanda allergenə qarşı yaranan İgE anticisimlərinin miqdarı ölçülür.
Bu test uşaqlarda və dərman istifadə edən şəxslərdə daha uyğundur.

c) Molekulyar allergiya testləri

Bu üsul bədənin hansı zülal komponentinə qarşı reaksiya verdiyini göstərir.
Məsələn, bir şəxs yumurtanın ağındakı zülala qarşı reaksiya verə bilər, amma sarısına qarşı yox.

d) Eliminasiya-provokasiya testi

Həkim allergiyadan şübhələndiyi qidanı 2–4 həftə pəhrizdən çıxarır.
Sonra həmin qida az miqdarda yenidən verilir.
Əlamətlər qayıdarsa, allergiya təsdiqlənir.

6. Uşaqlarda qida allergiyası zamanı həkim nəzarətinin əhəmiyyəti

Körpə və uşaqlarda allergiya bəzən böyümə və inkişaf geriliyi ilə müşahidə olunur.
Uzunmüddətli allergiya nəticəsində:

• Qidalanma pozğunluğu,

• Vitamin və mineral çatışmazlığı,

• Bağırsaq iltihabı kimi hallar yarana bilər.

Bu səbəbdən uşaqlarda qida allergiyası diaqnozu qoyulanda pediatr, allergoloq və uşaq dietoloqu birlikdə işləməlidir.

7. Həkimə müraciəti təxirə salmaq hansı riskləri yaradır?

• Ağırlaşan reaksiyalar: Yüngül simptomlar zamanla anafilaksiyaya çevrilə bilər.

• Qidalanma balanssızlığı: Özbaşına pəhrizlər uşaqlarda vitamin çatışmazlığına səbəb ola bilər.

• Səhv diaqnoz: Qida dözümsüzlüyü (məsələn, laktaza çatışmazlığı) ilə allergiya qarışdırıla bilər.

• İmmun sistemin həddindən artıq aktivləşməsi: Davamlı allergen təması immun sistemdə xroniki iltihab yarada bilər.

8. Həkimə gedənə qədər evdə görülə biləcək tədbirlər

• Şübhə doğuran qidanı dərhal pəhrizdən çıxarın.

• Əlamətlər yüngüldürsə (qaşınma, səpki), antihistamin qəbul edilə bilər (yalnız həkim məsləhəti ilə).

• Dərini sakitləşdirmək üçün hipoalerjenik nəmləndirici krem istifadə edin.

• Qida gündəliyi aparın – hansı qidadan sonra simptomların başladığını qeyd edin.

Amma nəfəs darlığı, boğaz şişməsi, ishal və qusma kimi ciddi simptomlar varsa, dərhal həkimə müraciət edin.

9. Gələcəkdə oxşar halların qarşısını almaq üçün

• Qidaların etiketlərini diqqətlə oxuyun (“contains milk”, “may contain nuts” və s.).

• Restoranlarda tərkibi soruşmadan yemək sifariş etməyin.

• Uşaqları və baxıcıları allergiyası barədə məlumatlandırın.

• Adrenalin inyektorunu və təcili yardım planını daim yanınızda saxlayın.

• Mövsümi və çarpaz reaksiyalara qarşı həkim nəzarətində immunoterapiya tətbiq edilə bilər.

10. Nəticə

Qida allergiyası yüngül keçə bilsə də, bəzən həyati təhlükə yaradan reaksiyalarla nəticələnə bilər.
Buna görə də hər bir allergik simptomu ciddiyə almaq və vaxtında həkimə müraciət etmək çox vacibdir.

Unutmayın:

“Allergiyanı tanımaq – onu idarə etməyin ilk addımıdır.”

Əgər sizdə və ya uşağınızda hər dəfə eyni qida qəbulundan sonra təkrarlanan reaksiya yaranırsa,
mütləq allergoloqla məsləhətləşin.
Düzgün diaqnoz, fərdi pəhriz və tibbi nəzarət sayəsində qida allergiyası ilə sağlam və təhlükəsiz yaşamaq mümkündür.