Uşaqlarda astma əlamətləri: valideynlər nələrə diqqət etməlidir?

Uşaqlarda astma, dünyada ən çox rast gəlinən xroniki tənəffüs xəstəliklərindən biridir. Əksər hallarda 5 yaşdan əvvəl özünü göstərir və düzgün müalicə olunmadıqda uşağın gündəlik həyatına, yuxusuna və məktəb fəaliyyətinə ciddi təsir edə bilər.

Astma uşaqlarda bəzən bronxit və ya soyuqdəymə ilə qarışdırıldığı üçün diaqnoz gec qoyula bilər. Buna görə valideynlər üçün əsas məsələ — övladlarının tənəffüs simptomlarını düzgün tanımaq və vaxtında həkimə müraciət etməkdir.

Bu yazıda uşaqlarda astmanın ilk əlamətləri, tetikleyici səbəbləri və valideynlərin diqqət etməli olduğu vacib məqamlar addım-addım izah edilir.

1. Astma Nədir və Uşaqlarda Necə Özünü Göstərir?

Astma, ağciyərlərdəki hava yollarının iltihablanması və daralması nəticəsində yaranan bir xəstəlikdir. Bu vəziyyətdə uşaq nəfəs almaqda çətinlik çəkir, tez-tez öskürür və gecələr oyanır.

Uşaqlarda astma çox zaman təkrarlayan bronxit kimi görünə bilər. Lakin əsas fərq ondadır ki, astma zamanı simptomlar davamlı olur və bəzən heç bir infeksiya olmadan da baş verir.

2. Uşaqlarda Astmanın Əsas Əlamətləri

Valideynlər üçün astmanı vaxtında tanımaq çox vacibdir. Aşağıdakı əlamətlər uşaqda astma ehtimalını göstərə bilər:

2.1. Təkrarlayan öskürək

• Xüsusilə gecə və səhər tezdən artan öskürək.

• Uşağın oynadıqdan, güləndən və ya ağladıqdan sonra öskürməsi.

• Soyuq havada və ya tozlu mühitdə öskürəyin güclənməsi.

Bu cür öskürək çox vaxt bronxit kimi qəbul edilir, lakin təkrarlayıcı olması astmanın xəbərçisi ola bilər.

2.2. Nəfəs alarkən fit səsi (hırıltı)

Nəfəs alıb-verərkən sinədən çıxan “fit” səsi, bronxların daraldığını göstərir. Bu, astmanın ən tipik əlamətlərindən biridir.

2.3. Nəfəs darlığı və sinə sıxılması

Uşaq oyun oynayarkən tez yorulursa, nəfəs almaqda çətinlik çəkirsə və sinəsini tutursa, bu da astmanın göstəricisi ola bilər.

2.4. Gecə yuxuda narahatlıq

Uşaqlar astma zamanı tez-tez gecələr öskürərək oyanar, yuxuları pozular. Bu, valideynlərin diqqət etməli olduğu ən vacib siqnallardandır.

2.5. Tez-tez bronxit və ya soyuqdəymə keçirmək

Əgər uşaq ildə bir neçə dəfə “bronxit” diaqnozu alırsa və hər dəfə eyni simptomlarla qarşılaşırsa, bu, əslində astma ola bilər.

3. Astma Tutması Zamanı Uşaqlarda Görülən Əlamətlər

Astma tutması (atak) zamanı hava yolları birdən-birə daralır və uşaqda aşağıdakı dəyişikliklər baş verir:

• Nəfəs alma tezləşir və dərinləşir

• Dodaqlar və dırnaqlar göyərir

• Uşaq danışmaqda çətinlik çəkir

• Öskürək və hırıltı güclənir

• Qorxu və panika hissi yaranır

Bu vəziyyət təcili tibbi yardım tələb edir. Evdə dərman varsa, həkimin təyin etdiyi inhalyator dərhal istifadə olunmalıdır.

4. Uşaqlarda Astmanın Ən Yayılan Səbəbləri

Astmanın yaranmasına bir çox faktor təsir edir. Əsas səbəblər bunlardır:

4.1. Genetik meyillik

Əgər valideynlərdən biri və ya hər ikisində astma, allergiya və ya ekzema varsa, uşaqda risk yüksəkdir.

4.2. Allergik səbəblər

• Ev tozu gənələri

• Heyvan tükü

• Polen (çiçək tozu)

• Küf və rütubət

• Qida allergiyaları

Bu maddələr uşaqlarda astma tutmalarını tətikləyə bilər.

4.3. Hava çirkliliyi

Şəhər mühitində yaşayan uşaqlar, xüsusilə də siqaret tüstüsünə məruz qalanlar, daha çox risk altındadır.

4.4. Virus infeksiyaları

Tez-tez bronxit, qrip və ya soyuqdəymə keçirən uşaqlarda bronx divarları zədələnir və astma meyli artır.

4.5. Hava dəyişiklikləri və emosional faktorlar

Soyuq hava, rütubət, ağlama və ya gülmək belə bəzi uşaqlarda astma simptomlarını tətikləyə bilər.

5. Valideynlər Nələrə Diqqət Etməlidir?

Uşaqda astma riski varsa və ya simptomlar müşahidə edilirsə, valideynlər gündəlik həyatında bir neçə vacib addımı atmalıdır:

5.1. Əlamətləri izləyin

• Uşaq nə vaxt və hansı şəraitdə öskürür?

• Gecə daha çoxmu narahat olur?

• Fiziki fəaliyyət (qaçmaq, oynamaq) zamanı vəziyyəti pisləşirmi?

Bu məlumatlar həkim üçün çox dəyərlidir və diaqnozu asanlaşdırır.

5.2. Tetikləyiciləri müəyyən edin

Ev tozu, ev heyvanı, ətir və ya parfüm kimi tetikleyiciləri müəyyənləşdirmək və uzaqlaşdırmaq lazımdır.

5.3. Ev şəraitini tənzimləyin

• Evdə rütubət az olmalıdır.

• Yorğan, yastıq və pərdələr mütəmadi yuyulmalıdır.

• Tozsoran və hava təmizləyici istifadə etmək faydalıdır.

• Siqaret qəti şəkildə qadağandır.

5.4. Dərman istifadəsini düzgün öyrənin

Əgər həkim inhalyator və ya spreylər təyin edibsə, uşağa doğru istifadəsini öyrətmək vacibdir.
Bəzi valideynlər dərmanlardan qorxur, lakin bu preparatlar düzgün istifadə olunduqda təhlükəsiz və çox təsirlidir.

5.5. İdman və fiziki aktivlik

Astması olan uşaqlar idmandan uzaq durmamalıdır. Əksinə, üzgüçülük, gəzinti və nəfəs məşqləri ağciyərləri gücləndirir və astmanın nəzarət altında saxlanmasına kömək edir.

6. Astmanın Diaqnozu Necə Qoyulur?

Uşaqlarda astma diaqnozu üçün həkim bir neçə üsuldan istifadə edir:

• Fiziki müayinə və anamnez: Valideynin müşahidələri çox önəmlidir.

• Spirometriya testi: 5 yaşdan yuxarı uşaqlarda ağciyər funksiyası ölçülür.

• Allergiya testləri: Uşağın hansı maddələrə həssas olduğu müəyyən edilir.

• Qan analizləri: Eozinofil dəyərləri (allergik hüceyrələr) yoxlanılır.

Diaqnoz dəqiq qoyulduqdan sonra uşağın fərdi müalicə planı hazırlanır.

7. Uşaqlarda Astmanın Müalicəsi

Müalicə məqsədi uşağın rahat nəfəs almasını təmin etmək, tutmaların qarşısını almaq və həyat keyfiyyətini artırmaqdır.

7.1. Dərman müalicəsi

• İnhalyatorlar (bronx genişləndiricilər): Tutma zamanı hava yollarını açır.

• Kortikosteroid inhalyatorlar: İltihabı azaldır və uzunmüddətli qoruma təmin edir.

• Antiallergik dərmanlar: Alerjenlərin təsirini azaldır.

7.2. Allergenlərlə mübarizə

Həkim göstərişi ilə allerji peyvəndi (immünoterapiya) bəzi uşaqlarda çox faydalı olur.

7.3. Həyat tərzi dəstəyi

• Sağlam qidalanma və kifayət qədər yuxu

• Düzgün nəfəs texnikaları

• Stressin azaldılması

8. Astma və Məktəb Həyatı

Astması olan uşaqlar normal məktəb həyatını davam etdirə bilərlər. Bunun üçün:

• Müəllimlərə uşağın vəziyyəti haqqında məlumat verilməlidir.

• Məktəbdə inhalyator və təcili plan olmalıdır.

• Uşaq idmanda iştirak edə bilər, lakin əvvəlcə isinmə hərəkətləri etməlidir.

Valideyn, uşaq və müəllim arasında məlumatlı əməkdaşlıq uşağın sosial həyatını qoruyur.

9. Nə Zaman Təcili Yardım Çağırılmalıdır?

Aşağıdakı hallarda dərhal həkimə müraciət etmək lazımdır:

• Uşaq danışa bilmir və ya nəfəs almaqda çox çətinlik çəkir.

• Dodaqlarda və dırnaqlarda göyərmə yaranır.

• İnhalyator istifadəsinə baxmayaraq, vəziyyət yaxşılaşmır.

• Uşaq çox yorğun və halsız görünür.

Bu vəziyyətlər astma tutmasının ağır formasıdır və təcili tibbi müdaxilə tələb edir.

10. Uşaqlarda Astmanın Qarşısını Almaq Mümkündürmü?

Tam qarşısını almaq mümkün olmasa da, risk azaltmaq mümkündür:

• Körpəlikdə ana südü ilə qidalanma immun sistemini gücləndirir.

• Ev tozundan və siqaret tüstüsündən uzaq durmaq vacibdir.

• İnfeksiyaların qarşısını almaq üçün peyvəndlər vaxtında olunmalıdır.

• Uşağın stresdən uzaq və təmiz hava şəraitində böyüməsi faydalıdır.

Nəticə

Uşaqlarda astma ciddi, lakin idarə edilə bilən bir xəstəlikdir. Erkən diaqnoz, düzgün müalicə və valideynlərin diqqətli davranışı ilə uşaqlar tam normal həyat sürə bilərlər.

Unutmayın:

• Gecə öskürəyi, fit səsi və tez yorulma astmanın gizli əlamətləri ola bilər.

• Uşağın nəfəsində və davranışında dəyişikliklər varsa, bunu “sadə soyuqdəymə” kimi qiymətləndirməyin.

• Astma ilə erkən mübarizə gələcəkdə ağır formaların qarşısını alır.