Astma və digər tənəffüs yolu xəstəlikləri uşaqlar arasında geniş yayılmış sağlamlıq problemlərindəndir. Bu xəstəliklərdə inhaler (tənəffüs cihazı) istifadəsi ən əsas müalicə üsullarından biridir. Lakin inhalerin effektiv təsir göstərməsi üçün onun düzgün texnika ilə istifadəsi mütləqdir. Yalnız doğru texnika ilə inhalasiya edildikdə dərman tənəffüs yollarına lazım olan miqdarda çatır və xəstəliyin nəzarətdə saxlanmasına kömək edir.

Araşdırmalar göstərir ki, inhalerdən istifadə edən uşaqların böyük bir qismi onu düzgün tətbiq etmədiyi üçün dərmandan tam fayda ala bilmir. Bu səbəbdən valideynlər, müəllimlər və tibb işçiləri uşaqlara inhalerdən necə istifadə etməyi öyrətməkdə mühüm rol oynayırlar. Bu məqalədə uşaqlarda inhaler istifadəsinin əhəmiyyəti, doğru texnikanın mərhələləri və öyrətmə metodları geniş şəkildə izah edilir.

Uşaqlar niyə inhaler istifadə etməlidir?

İnhalerlər dərmanı birbaşa tənəffüs yollarına çatdırdığı üçün xüsusilə astma xəstəliyində çox təsirlidir. Tablet və siroplarla müqayisədə inhaler forması:

• Daha sürətli təsir göstərir

• Daha az yan təsir yaradır

• Aşağı doza ilə effekt verir

• Astma tutmalarının qarşısını almaqda daha güclüdür

Uşaqlarda inhaler istifadə etmənin ən böyük çətinliyi isə cihazı düzgün tətbiq etməkdir. Çünki bir çox uşaq nəfəsi koordinasiya etməkdə və cihazın mərhələlərini tam izləməkdə çətinlik çəkir.

İnhalerlərin növləri

Uşaqlara inhaler öyrətməzdən əvvəl istifadə edilən cihazın növünü yaxşı bilmək lazımdır. Əsas inhaler tipləri bunlardır:

1. Ölçülü dozajlı inhaler (MDI)

Ən çox istifadə olunan inhaler növüdür. Dərmanı spreylə tənəffüs yollarına verir. Uşaqlar üçün adətən spacer (aralıq kamera) ilə birlikdə istifadə olunur.

2. Toz inhaler (DPI)

İnhalasiya zamanı tozu uşaq özü çəkərək aktivləşdirir. Burada nəfəs gücü önəmlidir, buna görə də kiçik yaşlı uşaqlar üçün həmişə uyğun olmaya bilər.

3. Nebulizer

Dərmanı buxar halına gətirən cihazdır. Körpələr və inhaleri koordinasiya edə bilməyən uşaqlarda çox istifadə olunur.

Uşaqlara inhaler texnikasını düzgün öyrətmək niyə vacibdir?

Doğru texniki vərdişlər sayəsində:

• Dərmanın təsiri maksimum olur

• Astma tutmaları azalır

• Gecə öskürəyi və nəfəs çətinliyi yüngülləşir

• Xəstəxanaya müraciət ehtiyacı azalır

• Uşaq özünü daha yaxşı idarə etməyi öyrənir

Yanlış texnika ilə istifadə edildikdə isə:

• Dərman ağız boşluğunda toplanır

• Ağciyərlərə kifayət qədər çatmır

• Simptomlar nəzarətə alınmır

• Daha çox dərman ehtiyacı yaranır

Bu səbəbdən doğru inhaler texnikası həm uşağın, həm də ailənin həyat keyfiyyətini yüksəldir.

Spacer (aralıq kamera) nədir və niyə lazımdır?

Çox kiçik uşaqlarda inhaler spreyi ilə nəfəs alma koordinasiyası olmadığı üçün spacer istifadə olunur. Spacer dərmanı kamera içində saxlayır və uşağa daha rahat nəfəs almaq imkanı yaradır.

Spacerin üstünlükləri:

• Dərman ağciyərlərə daha yaxşı çatır

• Yan təsirlər azalır

• Uşaq üçün istifadəsi daha asandır

• Nəfəs koordinasiyası tələb etmir

Uşaqlara inhaler istifadəsi necə öyrədilməlidir? (Addım-addım izah)

Aşağıdakı addımlar MDI tipli inhalerin spacer ilə birgə istifadə qaydalarını əhatə edir və uşaqlar üçün ən uyğun texnikadır.

1. Hazırlıq

• Uşağa inhalerin nə üçün lazım olduğunu sadə dillə izah edin.

• İnhaleri və spacer cihazını uşağın gözünün qarşısında hazırlayın.

• Cihazın qapağını açın.

• İnhaleri yaxşıca çalxalayın (10 saniyə).

2. Uşağı sakitləşdirmək

Uşaqlar həyəcanlı olduqda düzgün nəfəs ala bilmirlər. Ona görə də:

• Nəfəs məşqi etdirin

• Onunla sakit səslə danışın

• Cihazı oyuncağa bənzədərək məsələni əyləncəli edin

3. Spaceri inhalerə taxmaq

• İnhalerin ucu spacerin arxa hissəsinə bərkidilir.

• Sızma olmadığından əmin olun.

4. Uşağın düzgün vəziyyətdə oturmasını təmin edin

• Ayaqları yerdə və ya rahat mövqedə

• Onurğa düz

• Baş azca arxaya meyilli

Bu vəziyyət dərmanın daha yaxşı nüfuz etməsinə kömək edir.

5. Maska və ya ağızlıq seçimi

Kiçik uşaqlarda maska, böyüklərdə ağızlıq istifadə olunur.

• Maska uşağın burun və ağız hissəsini tam örtməlidir.

• Ağızlıqdan istifadə edilirsə, uşaq dodaqlarını onun ətrafına möhkəm qapamalıdır.

6. Dərman püskürtməsi

• Spacerə inhaler vasitəsilə 1 doza püskürdün.

• Bir dəfədə yalnız bir puff edilməlidir.

7. Nəfəs alma

Kiçik uşaqlar üçün:

• Uşaq maska vasitəsilə 10 dəfə yavaş-yavaş nəfəs alıb verməlidir.

Böyük uşaqlar üçün:

• Uşaq bir dəfə dərindən nəfəs almalı

• Nəfəsi 5–10 saniyə saxlamalı

• Sonra yavaş-yavaş burunla verməlidir

8. Gərəkdirsə eyni prosesi təkrarlayın

Həkim iki puff yazıbsa, hər puff üçün spacer yenidən hazırlanmalı və proses başdan təkrarlanmalıdır.

9. Ağızın yaxalanması

Steroid tərkibli inhalerdən istifadə edilibsə, mütləq:

• Su ilə ağız yaxalanmalıdır

• Kiçik uşaqlar üçün suyu tüpürmək kifayətdir

• Bu, göbələk və ağız quruluğu kimi yan təsirlərin qarşısını alır

Uşaqlara doğru texnikanı öyrətmək üçün effektiv metodlar

1. Model üzərində göstərmək

Uşağa əvvəlcə siz özünüz inhaler texnikasını göstərməli, sonra onun təkrar etməsini istəməlisiniz.

2. Güzgü qarşısında məşq

Uşaq öz nəfəsini və cihazı izləyərək daha rahat öyrənir.

3. Oyunlaşdırma

Kiçik yaşlı uşaqlarda inhaler istifadəsini oyun kimi təqdim edin:

• Kuklaya inhaler vermək

• “Dərin nəfəs yarışması” oynamaq

• Spacerə rəngli şəkillər yapışdırmaq

4. Nəfəs məşqləri

Uşağı inhaler üçün hazırlamaq üçün əvvəlcə nəfəs məşqləri öyrədin:

• Şam söndürmə oyunu

• Balon şişirtmə

• Sabun köpüyü üfürmə

5. Mütəmadi təkrar

Uşaqlar vərdişləri təkrar etdikcə daha yaxşı mənimsəyirlər. Hər inhalasiyadan əvvəl uşağın texnikasını nəzarətdən keçirmək faydalıdır.

Uşaqlarda ən çox edilən inhaler səhvləri

• Inhaleri çalxalamamaq

• Ağızlığı düzgün qapamamaq

• Çox sürətli nəfəs almaq

• Nəfəsi saxlamamaq

• Bir puff ilə bir neçə dəfə nəfəs almaq

• Spaceri təmiz saxlamamaq

• Qorxu və həyəcan səbəbiylə dərindən nəfəs almamaq

Bu səhvlərin düzəldilməsi inhalerin təsirini əhəmiyyətli dərəcədə artırır.

Spacer və inhalerin təmizliyi

Cihazların gigiyenasına diqqət etmək vacibdir.

Spacer:

• Həftədə bir dəfə ilıq, sabunlu su ilə yuyulmalıdır

• Qurutmaq üçün sallanmalı, silinməməlidir (statik elektrik olmaması üçün)

İnhaler:

• Ucu nəm salfetlə silinməlidir

• Hər istifadədən sonra qapağı bağlanmalıdır

Valideynlər üçün vacib məsləhətlər

• Həkimin yazdığı texnikaya əməl edin

• Məktəbdə və bağçada müəllimləri məlumatlandırın

• Uşağın inhalerini daim yanında saxlayın

• Onu qorxutmayın; inhaler təhlükəsizdir

• Symptom gündəliyi aparın

Nəticə

Uşaqlarda inhaler istifadəsinin düzgün öyrədilməsi astma və digər tənəffüs xəstəliklərinin nəzarətdə saxlanması üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Doğru texnika dərmanın təsirini artırır, tutmaların qarşısını alır və uşağın öz sağlamlığını idarə edə bilməsinə imkan yaradır. İnhaler istifadəsi sadə görünə bilər, amma öyrədilməsi diqqət və səbr tələb edir. Valideynlər, həkimlər və müəllimlər bu prosesdə uşağa dəstək olaraq onun daha sağlam və rahat nəfəs almasına kömək edə bilərlər.