Vitamin D çatışmazlığı allergiyaya səbəb ola bilərmi?

Vitamin D orqanizm üçün həyati vacib olan bir maddədir. O, yalnız sümükləri möhkəmləndirmir, eyni zamanda immun sistemin düzgün işləməsində əsas rol oynayır. Son illərdə aparılan tədqiqatlar göstərir ki, Vitamin D çatışmazlığı yalnız sümüklərə deyil, həm də immun tarazlığa təsir göstərərək allergik xəstəliklərin yaranma riskini artıra bilər.

Bu yazıda vitamin D-nin immun sistemdəki rolu, onun çatışmazlığının allergiya ilə əlaqəsi və bu vəziyyətdən qorunma yolları barədə ətraflı məlumat verəcəyik.

1. Vitamin D nədir və niyə vacibdir?

Vitamin D yağda həll olunan bir vitamindir və əsasən iki yolla bədənə daxil olur:

• Günəş işığı vasitəsilə (dəriyə düşən ultrabənövşəyi B şüaları ilə)

• Qidalar və əlavələr vasitəsilə

Əsas funksiyaları:

• Kalsium və fosforun mənimsənilməsini təmin edir,

• Sümüklərin və dişlərin sağlamlığını qoruyur,

• İmmun sistemin düzgün fəaliyyətinə kömək edir,

• İltihabi reaksiyaları tənzimləyir.

Bu səbəbdən vitamin D bəzən “günəş vitamini” adlanır — çünki onun çatışmazlığı yalnız fiziki deyil, immunoloji pozğunluqlara da səbəb ola bilər.

2. Vitamin D və immun sistem arasındakı əlaqə

İmmun sistem bədənimizi bakteriya, virus və allergenlərə qarşı qoruyan kompleks bir şəbəkədir. Vitamin D bu sistemin əsas tənzimləyicilərindən biridir.

O, iki əsas mexanizmlə təsir göstərir:

1. İltihabı azaldır: Vitamin D immun hüceyrələrin ifraz etdiyi iltihabi maddələri (sitokinləri) tənzimləyir.

2. Tolerantlığı artırır: İmmun sistemin zərərsiz maddələri (toz, polen, qida və s.) “düşmən” kimi tanımasının qarşısını alır.

Yəni kifayət qədər vitamin D olan insanda immun sistem balanslı və sakit işləyir, bədən zərərsiz maddələrə qarşı həddindən artıq reaksiya vermir.

3. Vitamin D çatışmazlığı və allergiya arasındakı elmi əlaqə

Tədqiqatlar göstərir ki, vitamin D səviyyəsi aşağı olan insanlarda allergik xəstəliklər daha çox rast gəlinir.
Buna aşağıdakılar daxildir:

• Polen və tozcuq allergiyası

• Dəri allergiyaları (ekzema, atopik dermatit)

• Qida allergiyaları

• Astma

Niyə belə olur?

Vitamin D çatışmadıqda:

• İmmun sistemdəki T-regulyator hüceyrələrin fəaliyyəti azalır.

• Bu hüceyrələr immun reaksiyanı “sakitləşdirmək” funksiyasını yerinə yetirir.

• Onların çatışmazlığı nəticəsində immun sistem zərərsiz maddələri düşmən kimi tanıyır və allergik reaksiyalar yaranır.

Yəni vitamin D azlığı immun sistemin nəzarətsiz işləməsinə gətirib çıxarır.

4. Hər yaş qrupunda təsiri

Uşaqlarda

• Uşaq yaşda vitamin D çatışmazlığı bağırsaq və dəri baryerinin zəifləməsinə səbəb olur.

• Bu, allergenlərin bədənə daha asan daxil olmasına şərait yaradır.

• Nəticədə erkən yaşda qida və dəri allergiyaları yaranır.

Böyüklərdə

• Böyüklərdə isə vitamin D azlığı xroniki iltihabı artırır.

• Astma və allergik rinit kimi problemlər daha tez-tez baş verir.

• Bəzi araşdırmalar göstərir ki, vitamin D səviyyəsini normallaşdırmaq astma hücumlarının tezliyini azalda bilər.

5. Vitamin D çatışmazlığının əlamətləri

Bir çox insan vitamin D çatışmazlığını uzun müddət hiss etmir, amma bəzi ümumi əlamətlər bunlardır:

• Daimi yorğunluq və halsızlıq

• Əzələ ağrıları

• Tez-tez xəstələnmə

• Dərinin quruluğu

• Əhval-ruhiyyə dəyişiklikləri və depressiya

Allergiyaya meyilli insanlarda bu çatışmazlıq simptomları ilə birlikdə qaşınma, burun axması və dəri reaksiyaları da müşahidə oluna bilər.

6. Vitamin D mənbələri

a) Günəş işığı

Günəş vitamin D-nin ən təbii mənbəyidir.

• Gündə 15–20 dəqiqə günəş işığı altında olmaq (xüsusilə qol və ayaqlar açıq halda) kifayət edir.

• Qış aylarında və qapalı mühitdə yaşayanlarda bu kifayət etməyə bilər.

b) Qidalar

Vitamin D ilə zəngin qidalar:

• Balıq növləri (somon, skumbriya, sardina)

• Yumurtanın sarısı

• Süd və süd məhsulları

• Dəniz məhsulları

• Göbələk (xüsusilə günəşdə yetişdirilənlər)

c) Qida əlavələri

Əgər təbii mənbələr kifayət etmirsə, vitamin D əlavələri həkim məsləhəti ilə qəbul edilə bilər.
Qəbul dozası yaşa, bədən çəkisinə və mövcud səviyyəyə görə dəyişir.

7. Vitamin D səviyyəsini yoxlamaq

Qanda vitamin D səviyyəsi 25(OH)D testi ilə ölçülür.
Normal səviyyə:

• 30–100 ng/ml arası hesab olunur.

• 20–30 ng/ml arası – azlıq,

• 20 ng/ml-dən aşağı – ciddi çatışmazlıq sayılır.

Allergiyaya meyilli şəxslərin bu səviyyəni xüsusilə izləməsi vacibdir.

8. Vitamin D çatışmazlığı ilə bağlı risk qrupları

Aşağıdakı insanlar vitamin D çatışmazlığına daha çox meyillidir:

• Günəş işığı az olan bölgələrdə yaşayanlar

• Qapalı mühitdə çox vaxt keçirənlər

• Qaranlıq dərili insanlar (dəri pigmenti günəş udulmasını azaldır)

• Hamilə qadınlar

• Yaşlılar

• Qidalanması zəif olan və ya süd məhsullarını qəbul etməyən şəxslər

Bu qruplarda həm immun zəiflik, həm də allergik reaksiyalar daha tez-tez müşahidə olunur.

9. Vitamin D-nin allergiya müalicəsində rolu

Vitamin D allergiyanın birbaşa dərmanı olmasa da, müalicəni dəstəkləyən vacib bir faktordur.
Tədqiqatlar göstərir ki:

• Vitamin D səviyyəsi normallaşdıqda iltihab azalır,

• Histamin ifrazı azalır,

• Dərinin və tənəffüs yollarının baryeri güclənir.

Yəni düzgün səviyyədə saxlanılan vitamin D allergiya simptomlarının yüngülləşməsinə kömək edir.

10. Dikkət edilməli məqamlar

Vitamin D əlavələrini özbaşına qəbul etmək olmaz.

• Həddindən artıq qəbul hiperkalsemiya (qan kalsiumunun artması) kimi ciddi problemlər yarada bilər.

• Əgər əlavə qəbul edirsinizsə, qan analizi və həkim nəzarəti vacibdir.

11. Nəticə

Vitamin D yalnız sümüklərin deyil, həm də immun sistemin sağlamlığı üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.
Onun çatışmazlığı immun balansı poza və allergik reaksiyaların yaranma riskini artıra bilər.

Düzgün qidalanma, günəşlə kifayət qədər təmas və həkim nəzarətində qəbul olunan vitamin D əlavələri:

• İmmun sistemin tarazlığını qoruyur,

• İltihabı azaldır,

• Dərinin və tənəffüs yollarının qoruyucu baryerini gücləndirir.

Unutmayın: Vitamin D çatışmazlığı təkcə zəiflik deyil, bədənin allergiyaya açıq qalmasının əsas səbəblərindən biridir.