Atopik dermatit, yaxud ekzema, xroniki (uzunmüddətli), iltihablı və təkrarlayan dəri xəstəliyidir. Bu vəziyyətdə dərinin qoruyucu baryeri pozulur və nəticədə dəri quruyur, qaşınır, qızarır, qabıqlanır və bəzən su toplayan qabarcıqlar əmələ gəlir. Xəstəlik adətən uşaq yaşlarında başlayır, amma bəzi hallarda böyüklərdə də davam edə bilər.
“Atopik” termini orqanizmin allergik reaksiyalara meylli olduğunu bildirir. Yəni atopik dermatit çox vaxt allergiya, astma və ya rinit (saman qızdırması) kimi digər allergik hallarla birlikdə görülür. Bu xəstəlik yoluxucu deyil, yəni bir insandan digərinə keçmir.
Əlamətləri
Atopik dermatitin əsas əlamətləri bunlardır:
Şiddətli qaşınma: Ən narahatedici simptomdur. Qaşınma nəticəsində dəri daha çox zədələnir və infeksiya riski artır.
Dərinin quruluğu: Dərinin təbii qoruyucu təbəqəsi zədələndiyinə görə, su itir və dəri qabıqlanır, dartılır.
Qızartı və şişkinlik: Xəstəliyin aktiv dövründə dəri qızarır, bəzən su toplayan balaca qabarcıqlar yaranır.
Qabıq və çatlar: Uzun müddətli qaşımadan sonra dəri qalınlaşa və kobud hala gələ bilər.
Lezyonların yeri yaşa görə dəyişir:
Körpələrdə daha çox üz, baş dərisi və qol-ayaqların xarici səthlərində.
Böyüklərdə isə dirsək içi, diz arxası, boyun və əllərdə olur.
Atopik dermatit dalğavari gedişə malikdir: bəzən sakit dövrlər (remissiya), bəzən isə kəskinləşmə (alevlenmə) mərhələləri olur.
Atopik dermatit niyə yaranır?
Atopik dermatitin yaranma səbəbi çoxamillidir — yəni həm genetik, həm də xarici mühit faktorlarının birləşməsi nəticəsində əmələ gəlir.
1. Genetik meyllilik
Əgər ailədə ekzema, allergiya və ya astma kimi hallar varsa, bu xəstəliyin yaranma riski daha yüksək olur. Bəzi insanlarda dərinin qoruyucu funksiyasına cavabdeh genlərdə dəyişikliklər müşahidə olunur və bu, dərinin müdafiə qabiliyyətini zəiflədir.
2. Dəri baryerinin pozulması
Sağlam dəri suyu saxlayır və xarici təsirlərdən qoruyur. Atopik dermatitdə bu baryer zədələndiyinə görə, su itir və allergenlər, mikroblar və kimyəvi maddələr dərinin dərin təbəqələrinə keçə bilir. Nəticədə, dəri iltihablanır və qaşınma artır.
3. İmmunitet sisteminin həssaslığı
Atopik dermatitdə immun sistem adi maddələrə qarşı həddindən artıq reaksiya verir. Bu, dəri səthində iltihab və qızartıya səbəb olur.
4. Xarici mühit faktorları
Aşağıdakı amillər xəstəliyi tətikləyə və ya ağırlaşdıra bilər:
Toz, heyvan tükü, polen, kif kimi allergenlər
Quru hava, soyuq və isti havanın tez-tez dəyişməsi
Sərt sabunlar, ətirli kosmetik vasitələr, kimyəvi maddələr
Stress və emosional gərginlik
Tərləmə və gigiyenaya düzgün riayət edilməməsi
Kimlərdə daha çox görülür?
Atopik dermatit adətən körpə və uşaqlarda daha çox müşahidə olunur. Amma bəzi insanlarda bu vəziyyət yeniyetməlik və ya böyüklük dövründə də davam edə bilər. Xəstəliyin yaranma riskini artıran amillər bunlardır:
Ailədə ekzema, allergiya və ya astma tarixi
Quru və soyuq iqlimdə yaşamaq
Havanın çirklənməsi və şəhər mühitində böyümək
Dərinin təbii quruluğu
Necə diaqnoz qoyulur?
Atopik dermatit adətən dərinin klinik görünüşünə və xəstənin şikayətlərinə əsasən müəyyən edilir. Xüsusi laborator test tələb olunmur. Bəzən həkim allergiya testləri və ya dəri testləri apararaq xəstəliyi tətikləyən amilləri müəyyən edə bilər.
Müalicə və idarəetmə yolları
Atopik dermatit tam sağalan xəstəlik deyil, lakin düzgün qulluq və müalicə ilə tam nəzarət altına alınması mümkündür. Müalicənin məqsədi qaşınmanı azaltmaq, dərini yumşaltmaq və iltihabı aradan qaldırmaqdır.
1. Dərinin nəmləndirilməsi
Ən vacib addımdır. Dərinin quruluğunu azaltmaq üçün gündə bir neçə dəfə nəmləndirici kremlər istifadə edilməlidir. Duşdan sonra, dəri hələ bir qədər nəm ikən tətbiq etmək daha effektivdir.
2. Qıcıqlandırıcı maddələrdən uzaq durmaq
Sərt sabunlar, ətirli vasitələr, kimyəvi təmizləyicilər və yun kimi sərt parçalar dərini qıcıqlandıra bilər. Geyimdə pambıq və təbii materiallara üstünlük verilməlidir.
3. Təbii temperatur və rütubət şəraiti
Dəri çox quru və isti mühitdə daha da quruyur. Evdə hava nəmləndiricidən istifadə etmək faydalıdır.
4. Dərman müalicəsi
Həkimin təyinatına görə kortizonlu kremlər, iltihabəleyhinə məlhəmlər və ya allergiyanı azaldan dərmanlar istifadə oluna bilər. Ağır hallarda sistemik müalicə və ya bioloji preparatlar tətbiq olunur.
5. Gigiyena və vanna qaydaları
Çox isti suda uzun müddət qalmaq dərini qurudur. İlıq suda qısa duşlar qəbul etmək, yumşaq təmizləyici vasitələrdən istifadə etmək və dərini yumşaq dəsmalla qurutmaq məsləhətdir.
6. Stressin idarə olunması
Psixoloji gərginlik və yuxu çatışmazlığı ekzemanı ağırlaşdıra bilər. Rahatlaşdırıcı fəaliyyətlər, dərin nəfəs və istirahət üsulları faydalıdır.
Gündəlik qulluq üçün tövsiyələr
Duşdan sonra dərhal nəmləndirici çəkin.
Geyim seçərkən pambıq və yumşaq materiallara üstünlük verin.
Dərini qaşımayın, çünki bu, infeksiyaya səbəb ola bilər.
Evdə havanın nəmini qoruyun.
Stressi azaldan fəaliyyətlərlə məşğul olun.
Kiçik uşaqlarda erkən müdaxilə və düzgün qulluq alevlenmələrin qarşısını ala bilər.
Nəticə
Atopik dermatit sadəcə dəri problemi deyil — genetik, immun və ətraf mühit faktorlarının birləşməsi nəticəsində yaranan kompleks bir vəziyyətdir. Düzgün baxım, nizamlı nəmləndirmə və qıcıqlandırıcı amillərdən uzaq durmaqla simptomları minimuma endirmək mümkündür. Xəstəliyin idarə olunması üçün dermatoloqla mütəmadi əlaqədə qalmaq və fərdi qulluq planına əməl etmək çox vacibdir.
