Peyvəndləmə təcrübələri müasir tibbin ən mühüm ictimai səhiyyə nailiyyətlərindən biri hesab olunur. Mikrobların törətdiyi yoluxucu xəstəliklərin qarşısının alınmasında istifadə edilən peyvəndlər sayəsində bir çox yoluxucu xəstəliklərin cəmiyyətdə geniş yayılmamasını təmin etmək mümkün olmuşdur. Bu yazıda böyüklərdə qrip peyvəndi tətbiqlərindən danışacağıq.
Peyvəndlər yalnız uşaqlara verilir?
Doğuşdan sonra ətraf mühitə və cəmiyyətə əsaslanan mikroblarla qarşılaşacağımız uşaqlıq dövründə edilən peyvəndlər immun sistemimizi bu mikrobların yaratdığı xəstəliklərdən uzaq tutmağa və ya onlara yüngül şəkildə qalib gəlməyə hazırlayır. Peyvənd təcrübələrinin əhəmiyyətli bir hissəsi uşaqlıqda həyata keçirilsə də, bəzi peyvəndlər yetkinlik dövründə tövsiyə olunur. Bunun əsas səbəbləri kimi bəzi uşaqlıq peyvəndlərinin ömür boyu qoruyucu olmaması, uşaqlıqda peyvənd olunmayan insanların olması, yetkinlik dövründə biznes və sosial münasibətlərdə yoluxucu mikroblara məruz qalma tezliyi göstərilir.
Qocalıqda peyvənd etmək lazımdırmı?
Yaşlanma prosesi bütün bədənimizə təsir etdiyi kimi, immun sistemimizin də qismən zəifləməsinə səbəb olur. Həmçinin, xroniki xəstəliklərə tutulma ehtimalı yaşla artır. Buna görə də, xüsusilə xroniki xəstəlikləri olan yaşlı insanlar müəyyən yoluxucu xəstəliklərə daha çox meylli olurlar. Sözügedən xəstəliyin peyvəndlə qarşısını almaq olarsa, qocalıqda peyvənd edilməsi məsləhət görülür.
Qrip və qrip mikrobu nədir?
Bəzən hər cür soyuqdəymə və soyuqdəymə qrip adlandırılsa da, qrip əslində qrip viruslarının yaratdığı xəstəlikdir və yüksək hərarət, halsızlıq, baş ağrısı, əzələ-oynaq ağrıları, öskürək, boğaz ağrısı kimi şikayətlərə səbəb olur. Qrip virusları A, B və C olmaqla üç növə bölünür. Qrip A virusları da səthlərində olan HA və NA maddələrinə görə alt tiplərə bölünür. Bu virusların mühüm xüsusiyyəti onların daim mutasiyaya uğramasıdır (özlərini dəyişir). Ona görə də bir dəfə qripə yoluxmaq sonrakı illər üçün qorunma təmin etmir və hər il mövsümi qrip epidemiyası baş verə bilər.
Qrip peyvəndi nədir?
Yoluxucu mikroblara qarşı hazırlanan digər peyvəndlər kimi qrip peyvəndinin də məqsədi mikrobu xəstəliyə səbəb olmadan immun sisteminə tanıtmaq və hazırlanmasını təmin etməkdir. Qrip peyvəndi hazırlanarkən əvvəlki qrip epidemiyasında iştirak edən mikrobların növləri nəzərə alınır. Dünyada müxtəlif növ peyvəndlər olsa da, ölkəmizdə istifadə olunan qrip peyvəndi iki qrip A və bir və ya iki qrip B növünə qarşı təsirsizləşdirilmiş peyvəndlərdir və əzələdaxili inyeksiya yolu ilə tətbiq olunur. İnaktivləşdirilmiş peyvənd toyuq yumurtasında istehsal olunduğu üçün onun tərkibində az miqdarda yumurta proteini var.
Qrip peyvəndini kim alır?
Prinsipcə, qripə qarşı peyvənd olunmaq istəyən və tibbi problemi olmayan hər kəs qripə qarşı peyvənd oluna bilər. Bununla belə, bəzi insanlar qrip üçün xüsusilə yüksək risk qruplarındadır və bu insanların qripə qarşı peyvənd edilməsi şiddətlə tövsiyə olunur. Çünki bu qruplarda xəstəlik daha ağır keçir və qripdən ölüm nisbəti daha yüksəkdir. Yetkinlərdə qripə qarşı peyvənd edilməli olan və qrip üçün müəyyən edilmiş risk qrupları aşağıdakılardır:
– 65 yaşdan yuxarı olanlar,
-Hamilə qadınlar
– Qocalar evində qalanlar,
– Xroniki ağciyər xəstəliyi olanlar (astma, KOAH, kistik fibroz),
– Ürək xəstəliyi olanlar,
– Xroniki böyrək çatışmazlığı olanlar,
– Xroniki qaraciyər xəstəliyi olanlar,
– qan xəstəliyi olanlar (məsələn, oraq hüceyrəli anemiya),
– Xroniki endokrin/metabolik xəstəliyi olanlar (məsələn, şəkərli diabet),
– Nevroloji xəstəlikləri olanlar (epilepsiya, iflic və s.),
– İmmuniteti zəif olanlar (xərçəng xəstələri, uzun müddət kortizon qəbul edənlər və s.),
– Morbid dərəcədə piylənmə,
– Qripə yoluxma riski olan xəstələrə qulluq edənlər (tibb işçiləri və ev təsərrüfatları).
Qrip peyvəndi nə vaxt alınmalı?
Peyvəndin qoruyucu təsiri vurulduqdan 1-2 həftə sonra başlayır. Buna görə də bunu mövsümi qrip epidemiyalarından bir qədər əvvəl, yəni oktyabr-noyabr aylarında etməyə üstünlük verilir. Lakin həmin il epidemiya hələ başlamamışsa, peyvənd dekabr ayına qədər aparıla bilər. Peyvəndin qorunmasının təxminən 6-8 ay olduğu təxmin edilir. Ancaq yaşlılarda bu dövr daha azdır. Yetkinlərdə qrip peyvəndi çox erkən verilirsə, xəstəlik mövsümündə qorunma qabiliyyətini itirmiş ola bilər.
Qrip peyvəndinin yan təsirləri hansılardır?
Qrip peyvəndinin ən çox görülən yan təsirləri pozğunluq, yüngül qızdırma, tətbiq olunan qolda ağrı və/və ya qızartıdır. Bu yan təsirlər adətən şiddətli deyil və tez keçir. Qrip peyvəndindən sonra nadir hallarda allergik reaksiyalar baş verə bilər; Okulorespirator sindrom (göz şikayətləri və tənəffüs çətinliyi) və Guillain-Barre sindromu (adətən infeksiyalardan sonra baş verən və sinir hüceyrələrinə təsir edən xəstəlik) haqqında da məlumatlar var.
Qrip peyvəndini kim almamalıdır?
Ölkəmizdə istifadə edilən təsirsiz hala gətirilən peyvəndlərin ən mühüm tibbi çatışmazlığı həmin şəxsin peyvəndin tərkibindəki maddələrə qarşı allergiyası olmasıdır. Qrip peyvəndi əvvəllər peyvənd olunduqda allergik reaksiyalar keçirmiş insanlar üçün tövsiyə edilmir. Anamnezində yumurta allergiyası olan insanlara peyvənd edilməsinin problem olub-olmayacağı; Yumurta allergiyasının şiddətinə və lazım gələrsə bəzi testlərə görə təyin edilir.
Əvvəlki qripə qarşı peyvənddən sonra xüsusi nevroloji pozğunluq (Guillain-Barré Sindromu) inkişaf etdirən insanlar üçün təkrar peyvənd etmək tövsiyə edilmir.
Nəticə:
Qrip cəmiyyətdə ən çox yayılmış yoluxucu xəstəliklərdən biridir. Səbəb olan virusun özünü dəyişdirmə xüsusiyyətinə görə; İnsanda xəstəlik olsa və ya peyvənd olsa belə, ömürlük toxunulmazlığı təmin edə bilməz. Buna görə də, qrip virusuna qarşı illik peyvənd etmək tövsiyə olunur.
Vacib qeyd:
Uşaqlarda immunoloji-allergik xəstəliklər üzrə uşaq allergiya-immunologiya mütəxəssisləri; Yetkinlərdə böyüklər allergiya-immunologiya mütəxəssisləri yüksək ixtisaslaşmışdır və bu sahədə təcrübəli və diplomu olan həkimlərdir. Qrip peyvəndi üçün; Narahatçılığa qarşı allergik hesab edilən xəstələr immunologiya və allergiya mütəxəssisi tərəfindən qiymətləndirilməlidir.
