Qida allergiyası, immunitet sisteminin qidaya anormal reaksiyası ilə əlaqəli hər qəbulda baş verən sağlamlıq üçün arzuolunmaz təsirlərdir. Həyatı təhdid edən çox ciddi reaksiyalara səbəb ola biləcəyi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir.

İçendekiler

Qida allergiyasının tezliyi nə qədərdir?

Qida allergiyası son illərdə bütün dünyada artmaqdadır və qəti şəkildə sübut olunmuş xəstələrin sayı daha az olsa da, 10%-ə yaxınlaşdığı bildirilir.
Uşaqlarda böyüklərdən daha çox rast gəlinir. Qida allergiyası hər yaşda baş verə bilər. Allergik qidalar ana südündən keçə bildiyi üçün yalnız ana südü qəbul edən körpələrdə də doğuşdan müşahidə oluna bilər.

Qida allergiyası üçün risk faktorları hansılardır?

Qida allergiyası genetik, ekoloji səbəblər və gen-mühitin qarşılıqlı təsiri nəticəsində inkişaf edir. Qida allergiyasına daha çox ana, ata və ya qardaşı allergik xəstəliyi olan uşaqlarda rast gəlinir. Ancaq tək bir gen cavabdeh olmadığı üçün bu təsir həssaslıq şəklindədir.
Qida allergiyasını artıran risk faktorları olaraq kişi cinsi, Asiya və qara irq, bağırsaqdakı faydalı mikrobların yox olması, D vitamini çatışmazlığı, omeqa 3 və antioksidant qidaların az qəbulu, antasid dərmanların istifadəsi, piylənmə və tamamlayıcı qidalara gecikmə kimi səbəb göstərilir.

Uşaqlıq peyvəndi ilə qida allergiyası arasında heç bir əlaqə tapılmadı.

Qida allergiyasına səbəb olan qidalar hansılardır?

Ən çox yayılmış qidalar süd, yumurta, soya, fıstıq, qoz-fındıq, buğda, balıq və qabıqlı balıqlardır. Uşaqlarda inək südü, yumurta, soya və buğda allergiyası daha çox rast gəlinir, fıstıq, qoz-fındıq və dəniz məhsulları isə hər yaşda baş verə bilər.

Qida allergiyasının əlamətləri hansılardır?

Qida allergiyası bir çox sistemə təsir göstərərək müxtəlif simptomlara səbəb ola bilər. Tapıntılar əsas mexanizmə görə dəyişir.

Qida allergiyasında ən çox rast gəlinən tapıntılar dəri döküntüsü, qızartı, allergik ekzemadır (atopik dermatit).

Son illərdə artan mədə-bağırsaq allergiyasının əlaməti olaraq ürəkbulanma, qusma, qarın ağrısı, şiddətli qaz ağrısı, qanlı və selikli nəcis ola bilər. Asqırma, burunda qaşınma və axıntı, nəfəs darlığı, öskürək də qida allergiyasının əlaməti olaraq görülə bilər.
Ağır hallarda, anafilaksi adlanan bütün bədəni təsir edən reaksiya nəticəsində aşağı təzyiq, ürək döyüntüsü, bayılma və şok meydana gələ bilər. Anafilaktik şok dərhal müalicə edilmədikdə həyati təhlükə yaradır.

Qida allergiyası şübhəsi varsa, hansı həkimə müraciət etməliyəm?

Qida allergiyası əlamətləri görünəndə uşağınızı pediatrik allerqoloqa aparmaq faydalı olacaq. Çünki uşaq allergiyası mütəxəssisləri bu mövzuda ən təcrübəli və təcrübəli mütəxəssislərdir.

– Qida allergiyası çox müxtəlif tapıntılarla baş verir və həyati təhlükə yaradan ciddi reaksiyalar ola bilər. Düzgün diaqnoz qoyulmazsa və pəhrizə tez bir zamanda başlanmazsa, təhlükəli reaksiyalar baş verə bilər, diaqnoz səhv qoyulduqda isə lazımsız pəhriz saxlamaq ana və uşağın sağlamlığına təsir göstərə bilər. Çox müxtəlif qidalar allergiyaya səbəb ola bilər. Buna görə də qida allergiyasının diaqnozu çətindir və bu, təlim keçmiş və təcrübəli həkim tərəfindən qiymətləndirilməlidir.
– Allergiyaya meylli uşaqlarda ilk ortaya çıxan xəstəlik qida allergiyası ola bilər. Qida allergiyası olan, diaqnoz qoyulmayan və müalicə olunmayan uşaqda yaş artdıqca astma və allergik xəstəliklərə tutulma riski artır. Bu səbəbdən astma və allergik xəstəliklərin əlamətləri baxımından diqqətli olmaq və təcrübəli mütəxəssis tərəfindən nəzarətdə olmaq lazımdır.

Qida allergiyası üçün həkimə gedərkən necə hazırlaşmaq lazımdır?
Diaqnozun düzgün və qısa müddətdə qoyulması üçün müayinəyə gələrkən aşağıdakı xəbərdarlıqlara diqqət yetirməyiniz faydalı olacaq.
– Bütün simptomları qeyd edin. Mümkünsə, görünən işarələri çəkin.
– Uşağınızın istifadə etdiyi bütün dərmanları qeyd edin və ya özünüzlə gətirin.
– Əgər əvvəlki testləriniz varsa, onları özünüzlə gətirin.
– Həkiminizə verəcəyiniz bütün sualları yazın.
– Allergiya və öskürək dərmanlarından istifadə edilirsə, bu dərmanlar testin nəticəsinə təsir etdiyi üçün 1 həftə əvvəldən dayandırılmalıdır ki, qida allergiyasını aşkar etmək üçün lazım olduqda dəri testi aparılsın.

Qida allergiyasına necə diaqnoz qoymaq olar?

Qida allergiyasının diaqnozunda ilk növbədə simptomlar qiymətləndirilməlidir.
Qida allergiyasının diaqnozu üçün ilk növbədə ailədən məlumat alınmalı və orada şübhəli qida olub-olmadığı və həmin qidanın qəbulu ilə hansı tapıntıların ortaya çıxdığı öyrənilməlidir. Daha sonra ətraflı müayinə edilməli və uşaqda qida allergiyası ilə bağlı bir tapıntının olub olmadığı qiymətləndirilməlidir.

Qida allergiyasının diaqnozu üçün ediləcək testlər

Qida allergiyası əlamətləri olan uşaqlarda dəri allergiyası testi, qan allergiyası testi, lazım gəldikdə isə şübhəli qida qəbulunun dayandırılması və yüklənməsi kimi müayinələr nəticəsində diaqnoz qoyulur.
Qida allergiyası testi həm daha sürətli, həm də daha etibarlı olduğu üçün daha qiymətlidir. Dəri testləri 15-20 dəqiqə ərzində nəticə verir. Bu səbəbdən qida allergiyasının diaqnozunda ümumiyyətlə dəri allergiyası testinə üstünlük verilir. Ancaq bəzi hallarda hər ikisi tələb olunur. Çünki yalnız testlərlə diaqnoz qoymaq olmaz. Qan və dəri testləri ilə diaqnoz qoyula bilmədiyi hallarda qidalanma testi aparılır. Yalnız bağırsaq tutulumu olan qida allergiyalarında qan və dəri allergiyası testləri nəticə vermədiyi üçün xüsusilə belə hallarda pəhriz və çağırış testləri edilərək diaqnoz qoyula bilər.
Bu test təcrübəli uşaq allergiyası mütəxəssisləri olan mərkəzlərdə aparılmalıdır. Test zamanı ciddi allergik reaksiyalar baş verə biləcəyi üçün təcrübəsiz insanlar tərəfindən aparılarsa təhlükəli ola bilər.
Yalnız ailənin verdiyi məlumata görə və ya qan və ya dəridən edilən allergiya testinin nəticələrinə görə pəhriz saxlamaq əlverişsizdir. Bu, ciddi nəticələrə səbəb ola bilər.

Qida allergiyası üçün allergiya testi neçə yaşda aparılmalıdır?

Dəri allergiya testi 1 aydan sonra edilə bilər. Qida allergiyası körpəlikdə başladığı üçün, şübhə yarandıqda test edilməlidir. Üç və ya beş yaşından sonra dəri allergiyası testinin edilə biləcəyi məlumatı qətiyyən doğru deyil.

Qida allergiyasında istifadə edilən başqa qan testləri hansılardır?

Son illərdə qidalardakı bütün allergik zülalları ayrı-ayrılıqda ölçən Komponent həll edilmiş diaqnostika (CRD) metodu adlı bir üsul hazırlanmışdır. Bu sayədə uşağın hansı qidada hansı allergenə qarşı həssas olduğu və çarpaz əlaqəli qidaların olub-olmadığı müəyyən edilərək daha dəqiq diaqnoz və müalicə təmin edilir. Bu analizlər üçün uşağınızdan az miqdarda qan alınır və laboratoriyada müayinə edilir.
Bundan əlavə, son illərdə səhv olaraq gündəmdə olan qandan qida zülalına qədər IgG antikorlarını axtarmaq qətiliklə tövsiyə edilmir.

Endoskopiya və biopsiya

Qida allergiyasına bağlı olduğu düşünülən davamlı həzm sistemi şikayətləri, böyümə geriliyi və ya dəmir çatışmazlığı anemiyası olduqda, şübhəli qidalar diyetdən çıxarılırsa və heç bir yaxşılaşma müşahidə olunmazsa, yuxarı və aşağı qəbul etmək düzgün yanaşmadır. aşağı həzm sisteminin endoskopik biopsiyaları. Qida allergiyasına dair qəti dəlil yoxdur. Ancaq həm bağırsağın hansı hissəsinin tutulduğunu göstərdiyinə, həm də qida allergiyasından başqa xəstəliklərin diaqnozuna imkan verdiyinə görə qiymətlidir.

Qida gündəliyi tutun

Allergiyaya səbəb olan qida ilə bağlı hər hansı bir şübhə varsa, uşağın qəbul etdiyi qida və ananın ana südü qəbul etdiyi halda hər gün qida gündəliyinə yazılmalı və allergiya əlamətlərinin yaranma tarixləri qeyd edilməlidir. Bu üsul şübhəli yeməyi tapmağa kömək edir.

Qida allergiyasını necə müalicə etmək olar?

Qida allergiyası üçün qəti bir müalicə yoxdur. Diaqnoz qoyulduqda müalicədə görüləcək ilk şey allergiyaya səbəb olan qidalardan uzaq durmaqdır. Körpə yalnız ana südü alırsa, ana o qida maddəsi olan qidaları qəbul etməməlidir. Əgər uşaq əlavə qida qəbul edirsə, o, uşağın pəhrizindən xaric edilməlidir. Semptomlar bərk qidaya başladıqdan sonra baş verərsə, ananın pəhriz saxlamasına ehtiyac yoxdur. Körpə ana südü qəbul etmirsə və inək südü alerjisi varsa, o, tam hidrolizə edilmiş və ya amin turşusu əsaslı qarışıqlardan istifadə etməlidir. Süd və yumurta allergiyası olan uşaqların təxminən 70% -i bişmiş məhsullara (200-220 ° C-yə qədər qızdırılır) dözə bilir. Bu vəziyyət allergiya həkiminiz tərəfindən testlərlə birlikdə qiymətləndirilməlidir.
Tolerantlığın inkişaf etməli olduğu yaşa çatmasına baxmayaraq yaxşılaşma olmazsa, bəzi qidalara qarşı oral immunoterapiya (oral allergik qida verilərək peyvənd müalicəsi) edilə bilər.
Uşağınız allergiyası olan qidaları birbaşa və ya tərkibində bu qida maddəsi olan qidanın fərqinə varmadan istehlak edə bilər. Belə hallarda mülayimdən şiddətə qədər olan simptomlar meydana çıxır. Bu simptomlara görə müalicələr dəyişir.

Yüngül reaksiyaların müalicəsi

Qida allergiyasının yüngül reaksiyalarında, allerqoloqunuz tərəfindən tövsiyə olunan antihistaminiklər simptomları azaltmağa kömək edə bilər. Bu antihistaminik dərmanlar uşağınızın allergik olduğu yeməyi qəbul etdikdən sonra görünən qaşınma, ürtiker, qızartı və şişkinlik kimi simptomları azaldaraq uşağın rahatlaması üçün istifadə edilir.

Ciddi reaksiyaların müalicəsi

Çocuğunuzda ağır simptomlar varsa, təcili yardım otağına getməlisiniz. Burada tətbiq edilən müalicələrlə həyati təhlükəsi olan anafilaktik şokun qarşısı alınır.
Allergik qida qəbulu ilə anafilaksi adlanan şok mənzərəsi yaranarsa, o zaman uşağı qorumaq üçün adrenalin avtoinjektoru saxlanmalı, əlamətlər yarandıqda dərhal tətbiq edilməli və ən yaxın təcili yardıma müraciət edilməlidir.

Qida allergiyası müalicə edilmədikdə nə baş verir?

Qida allergiyası müalicə edilmədikdə inkişaf edə biləcək şərtlər;
Əgər uşağınızın qida allergiyası varsa və müalicə olunmazsa, bu, digər sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər. Bu sağlamlıq problemləri uşağınızın həyatına təsir edə bilər və ya çox ciddi hallarda həyatı üçün təhlükə yarada bilər. Bu səbəbdən qida allergiyası uşaq allerqoloqu tərəfindən düşünülməli və lazımi müayinə və müalicələrlə təqib edilməlidir.
Qida allergiyası müalicə edilmədikdə yarana biləcək sağlamlıq problemlərini aşağıdakı kimi sadalaya bilərik;
– Anafilaksi: Əgər uşağınızın qida allergiyası əlamətləri mümkün qədər tez aşkar edilməzsə, o, allergik olduğu qidaları yedikdə anafilaksi adlanan şok vəziyyət yarana bilər. Anafilaksi ciddi, həyati təhlükəsi olan bir reaksiyadır.
– Atopik dermatit (Eqzema): Əgər uşağınızın qida allergiyası müalicə olunmazsa, bu, atopik dermatit/ekzemaya səbəb ola bilər. Çünki atopik dermatitə səbəb olan allergenlər əsasən qida allergenləridir.

Qida allergiyası yaxşılaşır?

Uşaqlarda qida allergiyasının əksəriyyəti yaşla yaxşılaşır. Süd, yumurta və buğda allergiyası 5 yaşa qədər 50% yaxşılaşır. Qalanların çoxu sonradan sağalır. Bununla belə, fıstıq, ağac qoz-fındıqları (fındıq, qoz kimi), balıq və qabıqlı balıqlara qarşı allergiya daha az sürətlə yaxşılaşır.
Qandakı sIgE dəyərləri aşağı olarsa, allergiya simptomları yalnız kurdeşen (ürtiker) və ya yalnız bağırsaq tutmasıdır, daha tez sağalır. Atopik dermatit və ya daha çox anafilaksi kimi tapıntılar varsa, sağalma gecikir.

Nəticədə;

  • İnək südü allergiyası müxtəlif simptomlarla özünü göstərə bilər.
  • İnək südü allergiyasının diaqnozunda hər yaşda allergiya testi edilə bilər.
  • İnək südü allergiyası yalnız qan və/və ya dəri allergiyası testləri ilə müəyyən edilə bilməz.
  • Bütün metodların təcrübəli pediatrik allerqoloq tərəfindən qiymətləndirilməsi və diaqnoz qoyulması çox vacibdir.
  • Müalicədə ən vacib məqam tolerantlıq yaranana qədər inək südündən qaçmaqdır.
  • Ciddi reaksiyanın olduğu hallarda, adrenalin avtomatik injektoru saxlanmalı və lazım gələrsə, xəstəxanaya gedənə qədər dərhal həyat xilasedici vasitə kimi tətbiq edilməlidir.
  • Tolerantlıq xəstələrin böyük əksəriyyətində müəyyən yaşa çatdıqda yaranır.
  • Tolerantlığın gecikdiyi hallarda təcrübəli pediatrik allerqoloqlar tərəfindən immunoterapiya (peyvənd müalicəsi) sınana bilər. Bu məsələni həkiminizlə müzakirə etməlisiniz.

Prof. Dr. Ahmet Akçay